Russell Viper Territory | गेल्या काही महिन्यांपासून बांगलादेशात घोणस (रसेल्स वायपर) या विषारी सापाची दहशत वाढली आहे. या सापाविषयी समाजात अनेक गैरसमज आणि अफवा पसरत आहेत. परिणामी, स्थानिक लोकांमध्ये भीतीचे वातावरण निर्माण झाले आहे, आणि घोणस सापाबरोबरच अन्य बिनविषारी सापही मोठ्या प्रमाणावर मारले जात आहेत.
Russell Viper Territory | घोणस सापाबद्दल भीती आणि गैरसमज
बांगलादेशात सध्या घोणस सापाचा उल्लेख वारंवार केला जात आहे. अनेक ठिकाणी लोक घोणस साप ओळखण्यात चुकत आहेत आणि इतर निरुपद्रवी प्रजातींचा नाहक बळी जात आहे. स्थानिक प्रसारमाध्यमे आणि सोशल मीडिया यामुळे या सापाच्या विषारी स्वभावाविषयी मोठ्या प्रमाणावर भीती पसरली आहे.
बांगलादेशच्या वन विभागाच्या अधिकाऱ्यांच्या मते, देशात आढळणाऱ्या जवळपास 85% साप हे पूर्णतः बिनविषारी असतात. त्यामुळे, कोणताही साप दिसला की तो धोकादायकच असतो, हा गैरसमज लोकांमध्ये रुजला आहे. विशेष म्हणजे, घोणस जरी विषारी असला तरी तो जगातील सर्वाधिक धोकादायक सापांमध्ये नवव्या क्रमांकावर आहे.
Russell Viper Territory | घोणस सापाची वाढती संख्या आणि इतिहास
घोणस साप पूर्वी बांगलादेशात दुर्मिळ झाला होता, मात्र मागील १०-१२ वर्षांत त्याची संख्या झपाट्याने वाढताना दिसत आहे. २०१३ पासून या सापाचे अस्तित्व अधिक ठळकपणे जाणवू लागले.
2021 मध्ये बांगलादेशच्या वायव्य भागात पद्मा नदीच्या परिसरात घोणस साप चावल्याने दोन लोकांचा मृत्यू झाला होता, तर अनेक जण गंभीररीत्या जखमी झाले होते. यामुळे या सापाबाबत चर्चा वाढली आणि लोकांमध्ये भीती पसरली.
मागील तीन महिन्यांत माणिकगंज भागात घोणस सापाच्या दंशामुळे पाच जणांचा मृत्यू झाला आहे, आणि त्यातील बहुतेकजण शेतकरी होते. सध्या शेतीच्या कापणीचा हंगाम सुरू असल्याने शेतांमध्ये या सापांचा जास्त वावर दिसून येत आहे.
Russell Viper Territory | शेतकरी आणि स्थानिक नागरिकांमध्ये भीतीचे वातावरण
पद्मा नदीच्या काठावर असणाऱ्या भागात घोणस साप मोठ्या संख्येने आढळत आहेत. त्यामुळे शेतकरी आणि स्थानिक नागरिकांमध्ये प्रचंड घबराट पसरली आहे. शेतात काम करताना साप चावण्याच्या घटना वाढल्या आहेत, ज्यामुळे लोक अधिक सावध झाले आहेत.
राजशाही विद्यापीठातील एका विद्यार्थ्याचा आणि आणखी एका स्थानिकाचा अलीकडेच सर्पदंशामुळे मृत्यू झाला, ज्यामुळे ही समस्या अधिकच गंभीर झाली आहे.
Russell Viper Territory | साप मारण्याचा वाढता धोका आणि त्याचे पर्यावरणीय परिणाम
सध्या बांगलादेशात केवळ घोणसच नव्हे, तर इतर अनेक प्रजातींच्या सापांना देखील अंधाधुंद मारले जात आहे. यात शंखिनी, अजगर, घरगिन्नी, दाराज, ढोंढा आणि गुईसाप यांसारख्या बिनविषारी प्रजातींचा समावेश आहे.
विशेष म्हणजे, ही बिनविषारी सापांची प्रजाती पर्यावरणाच्या संतुलनासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावते. हे साप उंदरांसारख्या किडींचे प्रमाण नियंत्रणात ठेवतात आणि पर्यावरणाच्या अन्नसाखळीत महत्त्वाचा दुवा म्हणून कार्य करतात. मात्र, सध्या भीतीमुळे लोक सर्व प्रकारचे साप ठार मारत आहेत.
सोशल मीडियाद्वारे भीतीचे वातावरण निर्माण
वन विभागाच्या अधिकाऱ्यांचे म्हणणे आहे की सोशल मीडियावर चुकीची माहिती मोठ्या प्रमाणावर पसरत आहे. यामध्ये अतिशयोक्तीपूर्ण दावे केले जात असून, लोक कोणताही साप दिसला की तो मारण्याचा निर्णय घेत आहेत.
अधिकाऱ्यांच्या मते, दरवर्षी बांगलादेशात साप चावल्याने अंदाजे ७,५०० लोकांचा मृत्यू होतो, त्यापैकी फक्त १२० मृत्यू घोणस सापामुळे होतात. त्यामुळे, घोणस हा एकमेव मोठा धोका नसून, इतरही अनेक घटक आहेत.
जनजागृती आणि उपाययोजना आवश्यक
मुख्य वनसंरक्षक मोहम्मद अमीर हुसैन चौधरी यांनी स्पष्ट केले की, “घोणस हा सहज आक्रमण करणारा साप नाही. स्वतःच्या सुरक्षेचा धोका वाटला तरच तो हल्ला करतो. त्यामुळे लोकांनी घाबरून त्याला मारण्याऐवजी योग्य खबरदारी घ्यावी.”
वन विभाग आणि जैवविविधता तज्ज्ञ यांच्याकडून सर्पदंश टाळण्यासाठी आणि सापांची ओळख पटवण्यासाठी जागृती मोहिमांचे आयोजन केले जात आहे.
Russell Viper Territory | सर्पदंश टाळण्यासाठी काही महत्त्वाचे उपाय
- शेतकऱ्यांनी सुरक्षेसाठी बूट आणि हातमोजे वापरावेत, जेणेकरून सर्पदंश होण्याची शक्यता कमी होईल.
- साप दिसल्यास घाबरून न जाता तज्ज्ञांकडून योग्य ओळख पटवावी.
- सोशल मीडियावरील अपप्रचारांवर विश्वास ठेवू नये आणि अधिकृत स्रोतांकडून माहिती घ्यावी.
- सापांची हत्या करण्याऐवजी त्यांना सुरक्षितपणे जंगलात सोडण्याची व्यवस्था करावी.
निसर्गाशी समतोल राखण्याची गरज
घोणस सापाची भीती खरी असली, तरी त्याच्या अस्तित्वाने पर्यावरणातील संतुलन राखले जाते. या सापांचा मुख्य आहार उंदीर आणि लहान प्राणी असतात, जे शेतीसाठी घातक ठरू शकतात. त्यामुळे, सापांची अंधाधुंद हत्या थांबवून, त्यांचे संरक्षण करण्यावर भर दिला पाहिजे.
Russell Viper Territory | निष्कर्ष
बांगलादेशात सध्या घोणस सापाबद्दल दहशतीचे वातावरण निर्माण झाले आहे. मात्र, त्यामागे अफवा आणि चुकीची माहिती मोठ्या प्रमाणावर जबाबदार आहे. सापांचा निसर्गात महत्त्वाचा सहभाग असल्यामुळे त्यांची विनाकारण हत्या थांबवणे गरजेचे आहे.
लोकांमध्ये योग्य जनजागृती आणि संरक्षणाच्या उपाययोजना केल्या तर मानवी जीव वाचवणे आणि पर्यावरणाचे संतुलन राखणे या दोन्ही गोष्टी शक्य होतील.