Registration of Property | स्थावर मालमत्तेच्या व्यवहारामध्ये खरेदी खत हा अत्यंत महत्त्वाचा दस्तऐवज असतो. हा मालकी हक्काचा प्रथम पुरावा असून, याच्या आधारेच जमिनीचे किंवा घराचे हक्क एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीकडे हस्तांतरित केले जातात. त्यामुळे कोणत्याही मालमत्तेचा व्यवहार करताना खरेदी खत तपासणे अत्यावश्यक असते.
Registration of Property | खरेदी खत म्हणजे काय?
खरेदी खत हा एक कायदेशीर दस्तऐवज आहे जो मालमत्ता खरेदी-विक्रीच्या व्यवहाराची अधिकृत नोंद करतो. या दस्तऐवजात कोणत्या तारखेला, कोणत्या दोन व्यक्तींमध्ये, किती क्षेत्रफळावर आणि किती रकमेच्या व्यवहारासाठी हा करार झाला आहे याची संपूर्ण माहिती नमूद केलेली असते. याशिवाय, व्यवहाराची अधिकृतता पटवण्यासाठी खरेदीखतावर खरेदीदार आणि विक्रेत्याचे स्वाक्षरी असणे आवश्यक असते.
खरेदीखताची नोंद झाल्यानंतर ती फेरफार प्रक्रियेत समाविष्ट होते आणि त्यानंतर सातबारा उताऱ्यावर मालमत्तेच्या नवीन मालकाचे नाव नोंदवले जाते. त्यामुळे खरेदीखताचा तपशील व्यवस्थित तपासून, कोणतेही संशयास्पद व्यवहार टाळणे गरजेचे आहे.
Registration of Property | खरेदी खत करण्याची प्रक्रिया कशी असते?
जर दोन व्यक्तींमध्ये मालमत्तेचा व्यवहार निश्चित झाला असेल, तर या व्यवहारासाठी कायदेशीर प्रक्रिया पार पाडावी लागते. त्यासाठी खालील टप्पे महत्त्वाचे असतात:
१. सरकारी मूल्यांकन (Government Valuation)
खरेदी-विक्री व्यवहार सुरू करण्यापूर्वी संबंधित मालमत्तेचे सरकारी मूल्यांकन करणे महत्त्वाचे असते. सरकारी दरानुसार त्या मालमत्तेची किंमत किती आहे, हे दुय्यम निबंधक कार्यालयाकडून जाणून घ्यावे लागते.
२. बाजार मूल्यांकन (Market Valuation)
खरेदीदाराने बाजारभावानुसार मालमत्तेचे मूल्यांकन करून, व्यवहार करण्यास उपयुक्त किंमत ठरवणे आवश्यक आहे. हे मूल्यांकन सरकारी दरापेक्षा जास्त असू शकते, मात्र व्यवहार करताना बाजारभावाचा विचार करूनच योग्य किंमत ठरवावी लागते.
३. व्यवहाराची निश्चिती
एकदा व्यवहाराची रक्कम ठरवली की, विक्रेता आणि खरेदीदाराने ठराविक मुदतीत व्यवहार पूर्ण करण्याचे ठरवणे गरजेचे असते. व्यवहाराची निश्चिती झाल्यानंतर खरेदीखताची तयारी सुरू होते.
४. मुद्रांक शुल्क आणि नोंदणी शुल्क
मालमत्ता खरेदी करताना सरकारला मुद्रांक शुल्क (Stamp Duty) आणि नोंदणी शुल्क (Registration Fee) भरावे लागते. या शुल्काची रक्कम मालमत्तेच्या किमतीवर अवलंबून असते. नोंदणी शुल्क आणि मुद्रांक शुल्क भरल्याची पावती मिळाल्यानंतरच पुढील प्रक्रिया केली जाते.
५. खरेदीखताची नोंदणी
मालमत्ता खरेदी-विक्री व्यवहार अधिकृत करण्यासाठी, दुय्यम निबंधक कार्यालयात खरेदीखताची नोंदणी करणे आवश्यक असते. या प्रक्रियेत विक्रेता आणि खरेदीदाराच्या उपस्थितीत नोंदणी केली जाते. तसेच, दोन साक्षीदारांची स्वाक्षरी घेणे बंधनकारक असते.
खरेदीखत करण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे
खरेदीखत करताना खालील कागदपत्रे आवश्यक असतात:
- सातबारा उतारा (7/12 extract)
- फेरफार उतारा (Mutation Record)
- खरेदीदार आणि विक्रेत्याचे आधार कार्ड आणि पॅन कार्ड
- दोन्ही व्यक्तींचे फोटो
- मुद्रांक शुल्क व नोंदणी शुल्क भरल्याची पावती
- दोन साक्षीदारांचे ओळखपत्र
- NA ऑर्डरची प्रत (मालमत्ता शहरी हद्दीत असेल तर)
खरेदी खत करताना घ्यावयाची काळजी
खरेदी खत करण्यापूर्वी काही महत्त्वाच्या बाबींची काळजी घ्यावी:
- मालमत्ता खरेदीदाराने विक्रेत्याला संपूर्ण रक्कम दिल्याशिवाय खरेदी खत करू नये.
- व्यवहार करताना कोणतेही वाद निर्माण होणार नाहीत याची खात्री करून घ्यावी.
- व्यवहार केल्यानंतर त्याची अधिकृत नोंद सातबारा उताऱ्यावर झाली आहे की नाही, याची खात्री करावी.
- बँकेकडून कर्ज घेतल्यास, अपेक्षित रकमेचा चेक मिळाल्याशिवाय दस्त नोंदणी करू नये.
Registration of Property | खरेदीखताची नोंदणी रद्द करता येते का?
एकदा खरेदीखताची नोंदणी झाल्यावर ती सहजासहजी रद्द करता येत नाही. व्यवहार पूर्ण झाल्यानंतर, तलाठी याची फेरनोंद करतात आणि संबंधित खरेदीदाराचे नाव सातबारा उताऱ्यावर दाखल केले जाते.
मात्र, काही विशिष्ट प्रकरणांमध्ये, जर व्यवहार फसवणुकीच्या आधारे झाला असेल किंवा खोट्या कागदपत्रांच्या आधारे खरेदीखत नोंदणी झाली असेल, तर न्यायालयाच्या आदेशाने किंवा दोन्ही पक्षांच्या सहमतीने खरेदीखत रद्द करण्याची प्रक्रिया केली जाऊ शकते.
जमिनीच्या ऑनलाईन नोंदी आणि Index-2 दस्तऐवज कसा शोधावा?
जमीन व्यवहार करताना कायदेशीर प्रक्रिया समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे असते. विशेषतः, जमीन खरेदी किंवा विक्री करताना संबंधित नोंदी योग्य प्रकारे पडताळणे गरजेचे आहे. महाराष्ट्र शासनाने डिजिटल प्रणालीच्या मदतीने ही प्रक्रिया सुलभ केली असून, आता नागरिक ऑनलाईन पद्धतीने जमिनीचे रेकॉर्ड सहज पाहू शकतात.
या लेखात, आपण मिळकत निहाय आणि दस्त निहाय जमिनीच्या रेकॉर्डचा शोध कसा घ्यावा, तसेच Index-2 दस्तऐवज कसा डाउनलोड करावा याची संपूर्ण प्रक्रिया समजून घेणार आहोत.
तलाठ्याच्या नोटिसीचे महत्त्व
ग्रामीण भागात जमीन व्यवहार करताना तलाठी संबंधित व्यवहाराबाबत हरकत मागवण्यासाठी नोटीस प्रसिद्ध करतो. ही नोटीस तलाठी कार्यालयात लावली जाते आणि संबंधित जमीन खरेदीदार किंवा विक्रेता याने 15 दिवसांच्या आत आपला आक्षेप नोंदवणे आवश्यक असते.
जर कोणी हरकत घेतली नाही, तर संबंधित अधिकारी जमीन व्यवहाराची नोंद प्रमाणित करतो आणि त्यानंतर तो व्यवहार कायदेशीरदृष्ट्या ग्राह्य धरला जातो. त्यामुळे जमीन खरेदी किंवा विक्री करताना या प्रक्रियेची पूर्ण माहिती असणे अत्यावश्यक आहे.
Registration of Property | निष्कर्ष
खरेदीखत हा स्थावर मालमत्ता व्यवहारात अत्यंत महत्त्वाचा दस्तऐवज आहे. कोणतीही मालमत्ता खरेदी करण्यापूर्वी सर्व कागदपत्रे आणि कायदेशीर बाबींची तपासणी करणे गरजेचे आहे. मुद्रांक शुल्क आणि नोंदणी शुल्क वेळेत भरून, कायदेशीर प्रक्रियेनुसार खरेदीखताची नोंदणी करणे आवश्यक आहे. यामुळे भविष्यातील वाद आणि गैरव्यवहार टाळता येतील.
तुमच्या स्थावर मालमत्तेच्या खरेदी-विक्री व्यवहारासाठी योग्य मार्गदर्शन आणि तज्ज्ञांची मदत घेणे नेहमीच फायदेशीर ठरते.