Patsanstha Fraud | बीड जिल्ह्यातील जिजाऊ मल्टिस्टेट पतसंस्थेतील घोटाळ्याने अनेक ठेवीदारांचे आर्थिक नुकसान झाले. यामध्ये प्रमुख आरोपी बबन शिंदे याला उत्तर प्रदेशातील वृंदावन येथे अटक करण्यात आली आहे. तो सुमारे दीड वर्षांपासून फरार होता. हा घोटाळा उघडकीस आल्यानंतर अनेक ठेवीदारांना त्यांच्या कष्टाने कमावलेल्या पैशांची चिंता सतावू लागली.
Patsanstha Fraud | पतसंस्थांच्या घोटाळ्यांचे वाढते प्रमाण
मराठवाड्यात पतसंस्थांचा प्रभाव मोठ्या प्रमाणावर दिसून येतो. या संस्थांमध्ये चांगल्या व्याजदराच्या आमिषाने सामान्य नागरिकांसह मोठ्या गुंतवणूकदारांनीही मोठ्या प्रमाणात पैसे जमा केले. परंतु, काही अपवाद वगळता अनेक पतसंस्थांनी ठेवीदारांची फसवणूक केली आहे. बीड आणि मराठवाड्यात अशा घोटाळ्यांची संख्या वाढत असून, संसदेमध्ये देण्यात आलेल्या माहितीनुसार फक्त मराठवाड्यातच सुमारे 5000 कोटी रुपयांचा घोटाळा झालेला आहे.
Patsanstha Fraud | घोटाळ्याचे बळी आणि त्यांचे परिणाम
1. आत्महत्येचे वाढते प्रमाण
छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील नारायण ईथ्थर यांचा मुलगा रामेश्वर याने आदर्श नागरी सहकारी पतसंस्थेत 23.50 लाख रुपये गुंतवले होते. पतसंस्थेचा घोटाळा उघड झाल्यानंतर त्याला जबरदस्त मानसिक तणाव सहन करावा लागला आणि त्याने आत्महत्या केली. नारायण यांना पैसे न मिळाल्याचे दु:ख कमी आहे, पण मुलगा गमावल्याचे दु:ख न भरून येणारे आहे.
2. उपचाराअभावी मृत्यू
शेतकरी योगेश मोकासे यांनी 2015 पासून आदर्श पतसंस्थेत पैसे जमा केले होते. त्यांची मुलगी गंभीर आजारी असताना त्यांनी पतसंस्थेकडून पैसे मागितले, परंतु बँकेच्या घोटाळ्यामुळे पैसे मिळू शकले नाहीत. परिणामी, उपचाराअभावी त्यांची मुलगी वारली.
3. आर्थिक नुकसान आणि भविष्याची अनिश्चितता
संजय तिपाले यांनी ज्ञानराधा मल्टिस्टेट को-ऑपरेटिव्ह क्रेडिट सोसायटीमध्ये 14 लाख रुपये गुंतवले होते. त्यांचे शेतीचे उत्पन्न पतसंस्थेत जमा केले, पण आता ते पैसे अडकले आहेत. परिणामी, त्यांना गुरांना चाराही पुरवता येत नाही आणि कुटुंबाच्या भविष्यासाठीही मोठी चिंता निर्माण झाली आहे.
Patsanstha Fraud | ठेवीदारांनी काय काळजी घ्यावी ?
- सरकारी मान्यता तपासा – पतसंस्था किंवा सहकारी बँकांमध्ये पैसे गुंतवण्यापूर्वी त्या संस्थेला आरबीआय किंवा सहकार विभागाची मान्यता आहे का, हे तपासा.
- बँक किंवा पतसंस्थेचा इतिहास जाणून घ्या – पूर्वीच्या गुंतवणूकदारांचे अनुभव आणि संस्थेचा आर्थिक अहवाल तपासा.
- FDI आणि इन्शुरन्सचा विचार करा – सरकारी बँकांमध्ये ठेवी करणे अधिक सुरक्षित असते कारण त्या ठेवींवर विमा संरक्षण मिळते.
- मोठे व्याजदर म्हणजे धोका – जर कोणतीही संस्था इतर बँकांपेक्षा जास्त व्याजदर देत असेल, तर ती संस्था शंकास्पद असू शकते.
- कायदेशीर सल्ला घ्या – मोठ्या गुंतवणुकीसाठी आर्थिक आणि कायदेशीर तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे गरजेचे आहे.
सरकार आणि तपास यंत्रणांनी काय करायला हवे ?
- अशा घोटाळ्यांना वेळेवर आळा घालण्यासाठी कठोर कायदे लागू करावेत.
- फसवणूक झालेल्या ठेवीदारांना न्याय मिळावा यासाठी वेगवान न्यायप्रक्रिया राबवावी.
- सहकारी पतसंस्थांवर नियमितपणे सरकारी तपासणी व्हावी.
- नवीन गुंतवणूकदारांना माहिती देण्यासाठी जनजागृती मोहीम राबवावी.
महाराष्ट्रातील पतसंस्थांचा वाढता विस्तार आणि त्यामधील घोटाळ्यांची वाढती मालिका
गेल्या काही वर्षांत महाराष्ट्रातील गावोगावी पतसंस्थांची मोठ्या प्रमाणावर वाढ झालेली दिसते. बहुतांश गावांमध्ये तीन-चार, कधी कधी पाच-सहा पतसंस्था कार्यरत असल्याचं चित्र पाहायला मिळतं. पतसंस्थांची ही वाढ अनपेक्षित नसली तरी त्यामागील कारणे आणि त्यामुळे निर्माण झालेल्या समस्यांचा विचार करणे गरजेचे आहे. विशेषतः या पतसंस्थांमधील घोटाळे आणि सामान्य ठेवीदारांचे आर्थिक नुकसान हा चिंतेचा विषय बनला आहे.
Patsanstha Fraud | पतसंस्थांच्या वाढीमागची प्रमुख कारणे
1. पतसंस्था सुरू करण्यासाठी कमी भांडवलाची आवश्यकता: सामान्यतः एका बँकेची शाखा सुरू करण्यासाठी दोन कोटी रुपयांपर्यंत भांडवल आवश्यक असते. मात्र, पतसंस्था सुरू करण्यासाठी केवळ एक लाख रुपये पुरेसे ठरतात. गावपातळीवर ही रक्कम उभारणे सहज शक्य असल्यामुळे अनेक ठिकाणी पतसंस्थांचे जाळे विणले गेले आहे.
2. विश्वासार्हतेचा भ्रम: सुरुवातीच्या काळात पतसंस्थांचे व्यवस्थापक ग्राहकांना आकर्षक व्याजदर देऊन पैसे जमा करायला भाग पाडतात. काही वर्षे नियमितपणे व्याज मिळाल्याने ठेवीदारांचा विश्वास बसतो आणि ते अधिकाधिक रक्कम गुंतवतात. हा विश्वासच पुढे घोटाळ्यांसाठी खतपाणी घालतो.
3. सरकारकडून योग्य नियंत्रणाचा अभाव: पतसंस्था उघडण्यासाठीचे नियम तुलनेने सुलभ असल्याने अनेक आर्थिकदृष्ट्या अशिक्षित किंवा अपूर्ण माहिती असलेली व्यक्तीही पतसंस्था स्थापन करते. परिणामी, वित्तीय व्यवस्थापनाची योग्य कौशल्ये नसल्याने या संस्था टिकत नाहीत आणि त्यांचे व्यवस्थापन अपयशी ठरते.
वाढत्या घोटाळ्यांचे वास्तव
महाराष्ट्रातील अनेक ठिकाणी पतसंस्थांमध्ये मोठमोठे गैरव्यवहार समोर आले आहेत. उदा. बीडमध्ये राजस्थानी मल्टिस्टेट को-ऑपरेटिव्ह क्रेडिट सोसायटीच्या घोटाळ्यामुळे सुमारे ३०० कोटी रुपयांच्या ठेवी अडकल्या. याच प्रकरणात पतसंस्थेचा अध्यक्ष चंदुलाल बियाणी याला अटक करण्यात आली आहे.
याशिवाय, छत्रपती संभाजीनगरमार्गे जाताना दिसणाऱ्या श्री साईराम अर्बन मल्टिस्टेट को-ऑपरेटिव्ह क्रेडिट सोसायटीची शाखा बंद पडल्याची माहिती स्थानिकांकडून मिळते. अनेक ठेवीदारांनी आपल्या आयुष्यभराच्या जमा-पूंजीचा विनाश होत असल्याचे पाहिले आहे.
Patsanstha Fraud | निष्कर्ष
जिजाऊ मल्टिस्टेट पतसंस्थेच्या घोटाळ्याने पुन्हा एकदा दाखवून दिले की, चुकीच्या ठिकाणी गुंतवणूक केल्यास मोठे आर्थिक आणि मानसिक नुकसान होऊ शकते. भविष्यात अशा घटनांना आळा घालण्यासाठी नागरिकांनी जागरूक राहून योग्य ठिकाणीच पैसे गुंतवावेत. तसेच, सरकार आणि तपास यंत्रणांनी अशा प्रकारच्या फसवणुकीवर कडक कारवाई करावी, जेणेकरून ठेवीदारांचा विश्वास जपला जाईल आणि भविष्यात कोणीही अशा संकटात सापडणार नाही.