Orchards in Summer | उन्हाळ्यामध्ये फळबागांची अशी घ्या काळजी

Orchards in Summer | राज्यात काही भागांत अपुऱ्या पावसामुळे फळबागांवर प्रतिकूल परिणाम होत आहे. सूर्यप्रकाशाची तीव्रता, गरम वारे आणि कोरडी हवा यामुळे नवीन लागवड केलेली तसेच फळ-bearing झाडे नुकसानग्रस्त होतात. याचा परिणाम म्हणून कोवळी पाने करपणे, खोड तडकणे, फळगळ होणे, फळांचा आकार लहान राहणे, पानगळ होऊन झाडे वाळणे, झाडांची वाढ थांबणे आणि शेवटी झाड मरण्याची शक्यता वाढते. त्यामुळे पाणी व्यवस्थापन आणि इतर नैसर्गिक संसाधनांचा कार्यक्षम वापर करणे अत्यावश्यक आहे.

Orchards in Summer | तापमानाचा प्रभाव आणि त्याचा फळबागांवर परिणाम

फेब्रुवारी महिन्याच्या सुरुवातीपासूनच राज्यात कमाल आणि किमान तापमानात वाढ होत आहे. सकाळी व सायंकाळी थोडा गारवा असला तरी दिवसा तापमान ३५ ते ३८ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचते. एप्रिल-मे महिन्यात हे तापमान ४२ ते ४५ अंशांपर्यंत जाऊ शकते. तापमानवाढीमुळे जमिनीतील ओलावा कमी होतो, ज्यामुळे फळझाडे पाण्याच्या तुटवड्याने त्रस्त होतात. विशेषतः अवर्षणप्रवण भागांमध्ये पाणीटंचाईमुळे फळबागा वाचवण्याचे आव्हान निर्माण होते.

Orchards in Summer | उन्हाळ्यात फळबागा वाचवण्यासाठी प्रभावी उपाययोजना

१. पाण्याचा कार्यक्षम वापर

उन्हाळ्यात ठिबक सिंचन किंवा भूमिगत सिंचन पद्धतीचा अवलंब करावा. या पद्धतीमुळे झाडांच्या मुळांपर्यंत पाणी थेट पोहोचते आणि पाण्याचा अपव्यय होत नाही. या तंत्राने ५०-६०% पाण्याची बचत होते आणि उत्पादनात १०-१५% वाढ होते.

• शक्यतो सकाळी किंवा रात्री पाणी द्यावे, कारण यामुळे पाण्याचा कार्यक्षम वापर होतो.
• पाण्याच्या पाळीचे अंतर वाढवून योग्य नियोजन करावे. उदाहरणार्थ, पाणी १० दिवसांच्या ऐवजी १२ किंवा १५ दिवसांच्या अंतराने द्यावे.

२. मडका सिंचन पद्धत

• लहान क्षेत्रांमध्ये आणि मोठ्या अंतरावर लागवड केलेल्या झाडांसाठी मडका सिंचन पद्धत प्रभावी ठरते.
• ५-७ लिटर क्षमतेची मडकी लहान झाडांसाठी आणि १०-१५ लिटर क्षमतेची मोठ्या झाडांसाठी वापरावीत.
• पाणी बाष्पीभवन होऊ नये म्हणून मडक्यावर झाकण ठेवावे.
• या तंत्राने ७०-७५% पाण्याची बचत होते.

३. आच्छादन (Mulching)

• सेंद्रिय आच्छादनासाठी पालापाचोळा, उसाचे पाचट, वाळलेले गवत, लाकडी भूसा वापरावा.
• प्लास्टिक फिल्म आच्छादनामुळे जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो आणि तण वाढीवर नियंत्रण ठेवता येते.
• आच्छादनामुळे जमीन थंड राहते आणि जमिनीतील सूक्ष्मजीवांची वाढ सुधारते.

४. बाष्परोधकांचा वापर

फळझाडे जमिनीतून शोषलेल्या पाण्याच्या ९५% पाणी पानांद्वारे गमावतात. बाष्परोधकांचा वापर केल्याने ही पाण्याची हानी कमी करता येते.

• केओलीन (Kaolin) आणि सिलिकॉन ऑईल यांसारखे बाष्परोधक वापरल्यास झाडांवरील उष्णतेचा प्रभाव कमी होतो.
• उन्हाळ्यात ६-८% तीव्रतेच्या केओलीन फवारणीचा उपयोग करता येतो.

५. सावली आणि कुंपणाची व्यवस्था

• नवीन लागवड केलेल्या फळझाडांसाठी सावलीची सोय करावी. वाळलेल्या गवताचा छप्पर, बारदाना किंवा शेडनेटचा वापर करावा.
• बागेभोवती वाऱ्यापासून संरक्षण मिळण्यासाठी शेवरी, सुबाभूळ, विलायती चिंच, ग्लिरीसिडिया यांची कुंपणासाठी लागवड करावी.

६. खत व्यवस्थापन

उन्हाळ्यात बाष्पीभवनामुळे झाडांची वाढ मंदावते. त्यामुळे झाडांना पुरेशा प्रमाणात खते मिळणे आवश्यक आहे.

• १-१.५% पोटॅशियम नायट्रेट (KNO3) आणि २% विद्राव्य डायअमोनियम फॉस्फेट (DAP) यांची फवारणी करावी.
• पानातील अन्ननिर्मिती क्रिया सुधारण्यासाठी ही फवारणी २५-३० दिवसांच्या अंतराने करावी.

७. बोर्डो पेस्टचा वापर

• उन्हामुळे खोडाची साल तडकू नये म्हणून १-२ मीटर उंचीपर्यंत बोर्डो पेस्ट किंवा चुन्याची पेस्ट लावावी.
• यामुळे झाडांना बुरशीजन्य रोगांपासून संरक्षण मिळते आणि तापमान नियंत्रणात राहते.

8. बोर्डोपेस्ट लावणे

झाडांच्या खोडावर बोर्डोपेस्ट लावल्यास सूर्यकिरण परावर्तीत होतात आणि खोडाचे तापमान कमी राहते, त्यामुळे साल तडकत नाही.

9. मृग बहार धरणे

पाण्याची कमतरता असेल तर आंबे बहार किंवा हस्त बहार न धरता मृग बहार धरावा, कारण पावसाळ्यात पाण्याची उपलब्धता जास्त असते.

10. जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थ वाढवणे

उन्हाळ्यात जमिनीत सेंद्रिय खत मिसळल्याने जमिनीचा पोत सुधारतो आणि ओलावा टिकून राहतो. कंपोस्ट, गांडूळ खत, शेणखत यांचा उपयोग करावा.

11. मल्चिंग करणे

झाडांच्या मुळांभोवती गवत, पाने, भूसा किंवा प्लास्टिक आच्छादन वापरल्याने पाण्याची बचत होते आणि झाडांची वाढ सुधारते.

12. ठिबक सिंचन प्रणालीमध्ये सुधारणा करणे

ठिबक सिंचनात पाणी वापरण्याची वारंवारिता कमी करून झाडांच्या मुळांना आवश्यकतेनुसारच पाणी पुरवावे. पीएच नियंत्रित ठिबक प्रणालीचा वापर करावा.

13. औषधांची फवारणी

उन्हाळ्यात झाडांवरील बुरशीजन्य आणि किडींच्या प्रादुर्भावाला आळा घालण्यासाठी योग्य कीटकनाशकांची आणि रोगनाशकांची फवारणी करावी.

14. जमिनीची धूप कमी करणे

उन्हाळ्यात मृद्संधारणासाठी आडवी नांगरणी करावी, तणांचा नायनाट करावा, आणि पाण्याचा निचरा योग्य पद्धतीने होईल याची काळजी घ्यावी.

15. ह्युमिक ऍसिडचा वापर

ह्युमिक ऍसिडचा वापर जमिनीतील पाण्याचे धारणशक्ती वाढवतो आणि झाडांना तग धरण्यास मदत करतो.

Orchards in Summer | विशिष्ट फळबागांसाठी उन्हाळ्यातील काळजी

१. नारळ

• लहान रोपांना सावली द्यावी.
• ठिबक सिंचनाद्वारे पाणी पुरवावे.

२. केळी

• घड झाकण्यासाठी प्लास्टिक शीट किंवा कोरडे गवत वापरावे.

३. द्राक्ष

• घड उन्हात करपू नयेत म्हणून गोणपाटाने झाकावे.
• ठिबक सिंचन प्रणाली वापरून पाणी व्यवस्थापन करावे.

४. डाळिंब

• प्रत्येक फळाला उन्हापासून संरक्षण मिळावे म्हणून कागदी पिशव्यांनी झाकावे.
• गरजेनुसार पानांवर पोटॅशयुक्त द्रावणाची फवारणी करावी.

५. संत्रा आणि मोसंबी:

• झाडांच्या खोडाला बोर्डोपेस्ट लावावी.
• उन्हामुळे पानगळ होऊ नये म्हणून पोटॅशयुक्त द्रावण फवारणी करावी.

Orchards in Summer | निष्कर्ष

उन्हाळ्यात फळबागा जगवण्यासाठी पाण्याचा कार्यक्षमतेने वापर, आच्छादन, बाष्परोधके, सावली, कुंपण, खत व्यवस्थापन आणि बोर्डोपेस्ट यासारख्या उपाययोजना महत्त्वाच्या ठरतात. योग्य नियोजन आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन ठेवल्यास उन्हाळ्यातील उष्णतेचा फळझाडांवर होणारा परिणाम मोठ्या प्रमाणात टाळता येतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी या उपाययोजनांचा अवलंब करून आपली फळबाग टिकवावी आणि उत्पादनात वाढ साधावी.