Nursery Business in India | छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील हिवरा गावात राहणाऱ्या शिवगंगा पोफळे यांच्या चेहऱ्यावर समाधानाचं हास्य असतं, जेव्हा त्या नर्सरी व्यवसायाच्या सुरुवातीच्या दिवसांविषयी बोलतात. एका अल्पभूधारक शेतकरी कुटुंबातील महिला म्हणून त्यांनी आपल्या मेहनतीच्या जोरावर यशस्वी नर्सरी व्यवसाय उभा केला. त्यांचा हा प्रवास संघर्षमय असला तरीही आज त्या अनेकांना प्रेरणा देणाऱ्या उद्योजिका ठरल्या आहेत. “संत तुकाराम नर्सरी” या नावाने प्रसिद्ध असलेली त्यांची नर्सरी आज संपूर्ण महाराष्ट्रात ओळखली जाते.
Nursery Business in India | संघर्षमय सुरुवात आणि नर्सरीची कल्पना
शिवगंगा यांचं लग्न 1982 मध्ये विठ्ठल पोफळे यांच्याशी झालं. त्यावेळी विठ्ठल पोफळे वनविभागात वॉचमन होते आणि त्यांना महिन्याला केवळ 80 रुपये पगार मिळत असे. आर्थिक परिस्थिती बेताची असल्यामुळे शिवगंगा मजुरीवर जात असत आणि त्यांचे रोजचे उत्पन्न फक्त 10 रुपये होते.
लग्नानंतरच्या सुरुवातीच्या काळात त्यांनी आणि त्यांच्या पतीने डोंगरावर गड्डे खणण्याचं काम केलं. चार वर्षं त्यांनी डोंगरात राबत मेहनत केली आणि तिथंच झाडांबद्दल माहिती मिळवली. त्यांच्या पतीला वनविभागात काम केल्यामुळे रोपं आणि झाडांबद्दल काही प्रमाणात ज्ञान होतं. त्याच वेळी शिवगंगा यांच्या मनात नर्सरी सुरू करण्याची कल्पना आली. त्यांना वाटलं की, जर झाडांमध्ये भविष्य असेल, तर का नाहिये आपण स्वतःच नर्सरी सुरू करावी?
प्रारंभीच्या अडचणी आणि जिद्दीचा संघर्ष
शिवगंगा यांनी कृषी विभागाकडून काही रोपं मिळवली आणि नर्सरी सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. पण सुरुवातीला अडचणी खूप होत्या. पैशांची कमतरता ही सर्वात मोठी समस्या होती. मजुरांना पगार द्यायला पैसे नव्हते, त्यामुळे शिवगंगा आणि विठ्ठल यांनी दोघांनीच पूर्ण नर्सरीत काम करण्यास सुरुवात केली. रात्रंदिवस त्यांनी मेहनत घेतली, झाडांची काळजी घेतली आणि ग्राहक शोधण्याचा प्रयत्न केला.
सुरुवातीची काही वर्षं त्यांना फारशी कमाई झाली नाही. पहिल्या तीन वर्षांत फार मोठं उत्पन्न मिळालं नाही, पण जिद्द कायम होती. दिवसाला रात्रीच्या आणि दिवसा पिशव्या भरणं, झाडांना पाणी देणं, रोपं तयार करणं ही सगळी कामं दोघांनीच केली. यामुळेच त्यांच्यावर प्रचंड मेहनत आली.
यशाची वाटचाल आणि नर्सरीचा विस्तार
नर्सरी व्यवसाय हळूहळू वाढत गेला आणि त्यांच्या मेहनतीचं फळ मिळू लागलं. आधी फक्त गावातील आणि आसपासच्या ठिकाणी विक्री व्हायची, पण जसजसं त्यांचं नाव वाढू लागलं तसतसं महाराष्ट्रभर त्यांची नर्सरी प्रसिद्ध झाली.
एका प्रसंगी मंत्रालयातील अधिकाऱ्यांनी त्यांच्या नर्सरीतील झाडं विमानानं मागवली, हे ऐकून त्यांना फार मोठं समाधान वाटलं. शिवगंगा सांगतात, “जसजशी आमच्या कामाची ओळख झाली, तसतशी संपूर्ण महाराष्ट्रातून मागणी येऊ लागली, आधी मात्र झाडं केवळ गावातच विकली जायची.”
आज संत तुकाराम नर्सरीत 15 हून अधिक प्रकारची फळझाडं आहेत, आणि 1 लाखांपेक्षा जास्त रोपं तयार केली जातात. नर्सरीतून महिन्याला 60 ते 70 हजारांचं उत्पन्न होतं, आणि हंगामात ही कमाई लाखोंच्या घरात जाते.
Nursery Business in India | शिक्षण नसूनही व्यावसायिक यश
शिवगंगा यांनी कधीही शाळेची पायरी चढली नाही, पण त्यांच्या व्यावसायिक दृष्टिकोनामुळे आणि हुशारीमुळे त्या आज अनेकांना रोजगार देत आहेत. त्यांची कलम बांधणारी टीम महिन्याला लाखो रुपये कमावते.
त्यांच्याकडे आधी अडीच एकर शेती होती, पण नर्सरीच्या यशामुळे त्यांनी आणखी अडीच एकर शेती विकत घेतली. आता त्यांच्या नर्सरीत अनेक कामगार आहेत, आणि त्यांचा व्यवसाय सतत वाढत आहे.
नर्सरी व्यवसायात यश मिळवण्यासाठी महत्त्वाचे घटक
शिवगंगा यांच्या मते, यश मिळवण्यासाठी धैर्य आणि चिकटी अत्यंत महत्त्वाची असते. त्या सांगतात –
“तुमच्या बुद्धीची आणि इमानदारीची तयारी जिथं आहे, तिथं तुम्हाला यश येईल. तुमच्या पेनानं पोट भरणार नाही.”
त्यांनी यशस्वी नर्सरी व्यवसायासाठी खास सूत्र पाळलं:
1. स्वतः प्रयोग करा: आधी स्वतः झाडं लावा, फळांचा अनुभव घ्या, मगच विक्री करा.
2. शिस्त आणि कष्ट: मेहनत घ्या, संधी ओळखा, कामासाठी अपार कष्ट करा.
3. पाणी व्यवस्थापन: शेततळं, विहिरी, बोअरचा योग्य उपयोग करा.
4. मार्केटिंग आणि ब्रँडिंग: जाहिराती, तोंडी प्रचार आणि नेटवर्किंग याचा लाभ घ्या.
प्रेरणादायी प्रवास आणि भविष्याचा वेध
शिवगंगा पोफळे यांचा प्रवास संघर्ष आणि जिद्दीचा उत्तम नमुना आहे. एका अल्पभूधारक शेतकरी महिलेने मेहनतीच्या जोरावर यशस्वी व्यवसाय उभारणं ही प्रेरणादायी गोष्ट आहे. त्यांचा व्यवसाय वाढतच राहील, आणि भविष्यात त्या अधिक मोठ्या प्रमाणावर व्यवसाय विस्तार करण्याच्या विचारात आहेत.
Nursery Business in India | तुम्हाला नर्सरी व्यवसाय सुरू करायचा आहे ?
जर तुम्हीही नर्सरी व्यवसाय सुरू करण्याचा विचार करत असाल, तर शिवगंगा पोफळे यांचा प्रवास तुम्हाला नक्कीच प्रेरणा देईल.