Lightning Protection | महाराष्ट्रातील अनेक भागांत सध्या पावसाळा सुरू असून, काही जिल्ह्यांमध्ये विजांच्या कडकडाटासह पावसाचा इशारा देण्यात आला आहे. पालघर, नाशिक, धुळे आणि नंदुरबार जिल्ह्यांमध्ये पुढील काही तास विजांच्या लखलखाटासह मध्यम ते जोरदार पावसाची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत नागरिकांनी विशेष काळजी घेणे गरजेचे आहे. दरवर्षी विजेच्या दुर्घटनांमध्ये अनेक लोकांचा मृत्यू होतो, विशेषतः शेतकरी, मोकळ्या जागेत काम करणारे मजूर आणि ग्रामीण भागातील नागरिकांना याचा सर्वाधिक फटका बसतो. त्यामुळे विजेपासून संरक्षणासाठी कोणती खबरदारी घ्यावी आणि वीज पडल्यास कोणते प्रथमोपचार करावेत, याची माहिती असणे महत्त्वाचे आहे.
Lightning Protection | वीज का कोसळते ?
विजेचा लखलखाट आणि कडकडाट पावसाळ्यात मोठ्या प्रमाणावर दिसतो. परंतु वीज कशामुळे कोसळते, हे जाणून घेतल्यास त्यापासून बचाव करणे सोपे होते.
- विजेचा निर्माण होण्याचा प्रकार – ढगांमध्ये इलेक्ट्रिक चार्ज तयार होतो. जेव्हा हा चार्ज जमिनीशी संपर्क साधतो, तेव्हा वीज कोसळते.
- विजेची गती आणि उष्णता – वीज अतिशय वेगाने जमिनीकडे येते आणि ती अत्यंत जास्त तापमान निर्माण करते, ज्यामुळे जीवितहानी आणि वित्तहानी होऊ शकते.
- उंच झाडे, धातू आणि पाणी विजेला आकर्षित करतात – उंच ठिकाणे, टॉवर्स, झाडे, धातूच्या वस्तू आणि पाण्याचे स्त्रोत वीज कोसळण्याची शक्यता वाढवतात.
Lightning Protection | वीज पडण्याची शक्यता कधी असते ?
जर वातावरण ढगाळ असेल आणि विजांचा लखलखाट दिसत असेल, तर काही बाबींवर लक्ष ठेवल्यास वीज कोसळण्याची शक्यता ओळखता येते:
- सतत विजा चमकत असल्यास आणि मोठ्या आवाजाचा कडकडाट होत असल्यास.
- अंगावर झिणझिण्या आल्यास किंवा केस उभे राहिल्यास.
- हवेतील आर्द्रता जास्त वाटल्यास.
- अचानक थंड किंवा गरम झोत जाणवू लागल्यास.
यावेळी शक्य असल्यास सुरक्षित स्थळी जाणे आवश्यक आहे.
वीज पडण्याच्या धोका टाळण्यासाठी घ्यावयाची खबरदारी
जर तुम्ही घराबाहेर असाल
- विजा चमकत असल्यास उंच झाडाखाली किंवा धातूच्या वस्तूंच्या जवळ थांबू नका.
- शक्य असल्यास बंदिस्त जागेत आश्रय घ्या, जसे की घर, दुकान किंवा कोणतेही पक्के छप्पर असलेली इमारत.
- जर सुरक्षित ठिकाण नसेल, तर गुडघे वाकवून खाली बसा आणि दोन्ही हात कानांवर ठेवा.
- मोठ्या जलाशयांच्या आसपास राहणे टाळा, कारण पाणी विजेचा उत्तम वाहक आहे.
- धातूच्या वस्तू सोबत ठेवू नका – छत्री, काठी, सायकल, लोखंडी उपकरणे यापासून दूर राहा.
- विजेच्या वेळी मोबाईलचा वापर करणे टाळा.
जर तुम्ही घरात असाल
- विजा चमकत असताना घरात सुरक्षित राहा आणि शक्य असल्यास खिडक्या आणि दरवाजे बंद ठेवा.
- विद्युत उपकरणे जसे की टीव्ही, मिक्सर, फ्रिज आणि वॉशिंग मशीन बंद ठेवा.
- घरातील वायरिंग जास्त वापरणे टाळा. टेलिफोन आणि इंटरनेट केबल्समधून वीज वाहू शकते.
- आंघोळ, कपडे धुणे किंवा भांडी धुणे टाळा, कारण पाणी विजेचा वाहक असतो.
- लहान मुले आणि पाळीव प्राण्यांना घरात सुरक्षित ठेवा.
Lightning Protection | वीज पडल्यास काय करावे ?
जर एखाद्या व्यक्तीवर वीज पडली असेल तर
- वीज पडलेल्या व्यक्तीला त्वरित मदत करणे आवश्यक आहे.
- त्या व्यक्तीला स्पर्श करणे सुरक्षित आहे, कारण विजेचा प्रवाह त्वरित निघून जातो.
- बाधित व्यक्ती श्वास घेत आहे का, याची खात्री करा.
- हृदयाचे ठोके आणि श्वास थांबला असल्यास त्वरित CPR द्या.
- जर व्यक्ती बेशुद्ध असेल, तर त्याला सावलीत ठेवा आणि वैद्यकीय मदत मिळवण्यासाठी 1078 क्रमांकावर कॉल करा.
- अंगावर भाजल्याच्या खुणा, हाडे तुटले आहेत का, किंवा इतर गंभीर इजा आहेत का, हे तपासा.
वीज पडण्याच्या घटनांमध्ये वाढ का ?
गेल्या काही वर्षांत हवामान बदलामुळे विजा कोसळण्याचे प्रमाण वाढले आहे. नॅशनल क्राईम रेकॉर्ड्स ब्युरोच्या (NCRB) अहवालानुसार, 2017 ते 2019 दरम्यान भारतात 2,500 हून अधिक नागरिक विजेमुळे मृत्युमुखी पडले. महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, ओडिशा, बिहार आणि पश्चिम बंगाल हे वीज पडण्याचे प्रमुख राज्य आहेत.
Lightning Protection | वीजेच्या दुर्घटनांमध्ये कोणता भाग अधिक संवेदनशील आहे ?
- शेतकरी आणि ग्रामीण भागातील लोक – शेतामध्ये काम करताना उघड्या जागेत असण्यामुळे वीज पडण्याचा धोका अधिक असतो.
- मोकळ्या जागेत फिरणारे लोक – जसे की मजूर, बांधकाम करणारे कामगार आणि जनावरांसाठी चारा आणणारे लोक.
- जलाशय आणि उंच ठिकाणे – नद्या, तलाव आणि टेकड्यांवरील ठिकाणी वीज पडण्याची शक्यता जास्त असते.
निष्कर्ष
वीज कोसळणे ही नैसर्गिक आपत्ती असली तरी योग्य ती खबरदारी घेतल्यास जीवित आणि वित्तहानी टाळता येऊ शकते. महाराष्ट्रातील अनेक भागांमध्ये वारंवार विजेच्या दुर्घटना घडतात, त्यामुळे नागरिकांनी सतर्क राहणे आवश्यक आहे. उघड्या जागेत असताना उंच झाडांपासून आणि धातूच्या वस्तूंपासून दूर राहणे, सुरक्षित ठिकाणी आश्रय घेणे आणि हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करणे गरजेचे आहे. तसेच, घरात असल्यास विद्युत उपकरणांचा कमीत कमी वापर करावा आणि पाणी तसेच धातूच्या वस्तूंपासून दूर राहावे.