Keshar Farming | भारतामध्ये केसर हा सर्वात मौल्यवान मसाला मानला जातो. पारंपरिकरित्या केसराची शेती मुख्यतः जम्मू-काश्मीरमधील पामपूर भागात केली जाते. मात्र, हवामानातील बदल आणि निसर्गातील अस्थिरता यामुळे शेतकऱ्यांसाठी केसर उत्पादन करणे पूर्वीइतके फायदेशीर राहिले नाही. पण बदलत्या तंत्रज्ञानामुळे आता इनडोअर फार्मिंगच्या मदतीने घरच्या घरीही केसर उत्पादन शक्य झाले आहे.
कंप्युटर इंजिनियर राशीद खान यांनी याच संकल्पनेवर प्रयोग करून यशस्वीपणे घरच्या खोलीत केसराची शेती केली. त्यांचा हा अनोखा प्रयोग आता अनेक शेतकऱ्यांसाठी उत्पन्नाचा नवीन पर्याय बनला आहे.
केसराची शेती सुरू करण्यासाठी फार मोठ्या जागेची गरज नसते. घरातील एखादी रिकामी खोली, काही रॅक, प्लास्टिकचे कंटेनर आणि योग्य तापमान नियंत्रणासाठी उपकरणे असतील, तर तुम्ही सहजपणे केसर पिकवू शकता.
१. योग्य बीजांची निवड
केसराची लागवड करण्यासाठी चांगल्या प्रतीच्या बीजांची (कॉर्म्स) गरज असते. सुरुवातीला, योग्य गुणवत्तेची बिया निवडणे हे महत्त्वाचे असते, कारण त्या बीजांवरच पुढील उत्पादन अवलंबून असते.
२. तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रण
केसराच्या योग्य वाढीसाठी १५°C ते २०°C तापमान आदर्श असते. तसेच, आर्द्रता ८०% च्या आसपास ठेवावी लागते. तापमान खूप कमी किंवा जास्त झाल्यास उत्पादनावर परिणाम होऊ शकतो.
३. योग्य माती आणि खतांचा वापर
केसर पिकवण्यासाठी हलकी आणि पोषणद्रव्यांनी समृद्ध माती आवश्यक असते. सेंद्रिय खतांचा वापर केल्यास उत्पादनाची गुणवत्ता अधिक चांगली राहते.
४. प्रकाश आणि हवेशीर व्यवस्था
केसराच्या वाढीसाठी नैसर्गिक सूर्यप्रकाश अत्यंत महत्त्वाचा आहे. जर तुम्ही बंदिस्त खोलीत केसर पिकवत असाल, तर कृत्रिम एलईडी लाइट्सचा वापर करावा लागतो. तसेच, खोली हवेशीर असावी, जेणेकरून बुरशी आणि रोगांचा संसर्ग टाळता येईल.
Keshar Farming | घरगुती केसर शेतीचे फायदे
१. कमी जागेत अधिक उत्पादन
सध्या अनेक शेतकऱ्यांना शेतीसाठी मोठ्या जमिनी उपलब्ध नाहीत. मात्र, इनडोअर फार्मिंगमुळे कमी जागेतही अधिक उत्पादन घेता येते.
२. कमी खर्च, अधिक नफा
घरच्या घरी केसर उत्पादन करताना मोठ्या शेतजमिनीची गरज भासत नाही, त्यामुळे भाडे, मजुरी आणि वाहतूक यांसारख्या खर्चांवर बचत होते.
३. हवामानाचा त्रास नाही
पारंपरिक शेतीत हवामानातील बदलांमुळे उत्पादन कमी होण्याचा धोका असतो. मात्र, घरगुती इनडोअर फार्मिंगमध्ये तुम्ही तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रित करू शकता, त्यामुळे चांगल्या प्रतीचे उत्पादन मिळते.
४. जलसंधारण आणि पर्यावरणपूरक शेती
केसर शेतीमध्ये तुलनेने कमी पाणी लागते. त्यामुळे ही शेती जलसंधारणास मदत करणारी आणि पर्यावरणपूरक ठरते.
Keshar Farming | एक हंगामात पाच लाख रुपये कमावण्याची संधी
राशीद खान यांच्या प्रयोगानुसार, एका खोलीत २ ते ३ किलो केसर सहजपणे पिकवता येते. सध्या बाजारात एक किलो केसराची किंमत सुमारे ३ ते ४ लाख रुपये आहे. याचा अर्थ, जर योग्य नियोजन आणि काळजी घेतली, तर एका हंगामात तुम्ही ५ ते ६ लाख रुपये सहज कमवू शकता.
भारतभर इनडोअर केसर शेतीचा विस्तार
अब्दुल मजीद यांसारख्या पारंपरिक शेतकऱ्यांनीही इनडोअर शेतीचा अवलंब केला आहे. त्यांचा अनुभव सांगतो की, पारंपरिक शेतीमध्ये उत्पादन घटल्यामुळे त्यांनी घरच्या घरी केसर शेती करण्याचा निर्णय घेतला. सुरुवातीला काही अडचणी आल्या, पण कृषी विद्यापीठाच्या तज्ज्ञांच्या मदतीने ते या प्रयोगात यशस्वी झाले.
आता भारतातील अनेक कृषी संशोधक इनडोअर फार्मिंगमध्ये केसर उत्पादन वाढवण्याच्या शक्यता तपासत आहेत. भविष्यात मोठ्या प्रमाणावर ग्रीन हाऊस शेतीद्वारे केसर उत्पादन वाढवण्याचा विचार सुरू आहे.
Keshar Farming | केसर शेतीमधील भविष्यातील संधी
१. नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर: स्मार्ट तापमान नियंत्रणे, हायड्रोपोनिक्स आणि कृत्रिम प्रकाशाचा वापर केल्यास केसर शेती अधिक फायदेशीर ठरू शकते.
२. निर्यातीच्या संधी: भारतात उत्पादित केसरची मोठी मागणी आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत आहे. योग्य प्रमाणपत्रे आणि दर्जेदार उत्पादन असल्यास निर्यातीतूनही मोठा नफा मिळू शकतो.
३. केसर आधारित उत्पादने: फक्त केसर विकण्याऐवजी, त्यावर आधारित सौंदर्यप्रसाधने, औषधे आणि खाद्यपदार्थ तयार करून अधिक नफा मिळवता येतो.
इनडोअर केसर शेती कशी करावी?
- योग्य बल्ब निवडणे – चांगल्या प्रतीचे “Crocus Sativus” बल्ब निवडावेत.
- तापमान नियंत्रण – 10°C ते 20°C तापमान आदर्श मानले जाते.
- आर्द्रता आणि प्रकाश व्यवस्थापन – LED ग्रो लाइट्स वापरून प्रकाश देणे आणि 40-50% आर्द्रता राखणे महत्त्वाचे आहे.
- मातीशिवाय शेती (हायड्रोपोनिक्स) – काही शेतकरी केसर उगवण्यासाठी मातीऐवजी नारळाच्या झावळ्या, वर्मीक्युलाइट किंवा अन्य माध्यमांचा वापर करतात.
- काढणी आणि सुकवणी – काढणी झाल्यावर केसर योग्य प्रकारे सुकवले आणि साठवले तर त्याची गुणवत्ता उत्तम राहते.
नफा आणि गुंतवणूक
सुरुवातीला १०x१० चौरस फूट जागेत सुमारे १,००० बल्ब वापरून शेती करता येते. एका हंगामात चांगल्या व्यवस्थापनाने ३०-५० ग्रॅम शुद्ध केसर मिळू शकतो, ज्याची बाजारातील किंमत ₹२,५०,००० ते ₹३,५०,००० प्रति किलोपर्यंत असते.
योग्य मार्गदर्शन आणि नियोजन असेल, तर घरच्या घरी इनडोअर केसर शेती करून चांगले उत्पन्न मिळवता येते. तुम्हाला यासंदर्भात अधिक माहिती हवी असल्यास सांगा.
निष्कर्ष
हवामान बदल, वाढते प्रदूषण आणि पारंपरिक शेतीतील आव्हानांमुळे आता शेतकरी नवीन उपाय शोधत आहेत. इनडोअर केसर शेती ही अशाच नव्या प्रयोगांपैकी एक आहे, ज्यामुळे कमी जागेतही चांगले उत्पन्न मिळू शकते. योग्य मार्गदर्शन आणि नियोजन असेल, तर कोणताही इच्छुक व्यक्ती आपल्या घरातच केसर उत्पादन सुरू करू शकतो आणि एका हंगामात लाखोंची कमाई करू शकतो.