Horticulture Soil Testing | फळबाग लागवडीसाठी जमिनीचे योग्य परीक्षण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग्य माती परीक्षणामुळे झाडांना आवश्यक असणाऱ्या अन्नद्रव्यांचा पुरवठा योग्य प्रकारे करता येतो, तसेच जमिनीची गुणवत्ता तपासून त्यानुसार योग्य सुधारणा करता येतात. जर फळबाग जुनी असेल आणि झाडांची वाढ उत्तम झाली असेल, तर माती परीक्षण करताना झाडांना पोषण मिळणाऱ्या भागावर विशेष लक्ष द्यावे.
Horticulture Soil Testing | माती परीक्षणासाठी योग्य नमुना कसा घ्यावा ?
मातीचा नमुना घेताना खालील गोष्टींचा विचार करावा
- फळझाडांच्या सावलीचा विचार: झाडाच्या बुंध्यापासून 2 ते 4 फूट लांब आणि दुपारी 12 वाजता सावली ज्या भागात पडते, त्या भागाच्या बाहेरील दीड ते दोन फूट अंतरावरून मातीचे नमुने घ्यावेत.
- माती खोदण्याची खोली:
- नवीन फळबाग असेल, तर 100 सेमी खोलीपर्यंत वेगवेगळ्या थरांचे नमुने घ्यावेत.
- 0 ते 30 सेमी (पहिला थर), 30 ते 60 सेमी (दुसरा थर), आणि 60 ते 90 सेमी (तिसरा थर) अशा प्रकारे स्वतंत्र नमुने घेतल्यास अन्नद्रव्यांचे योग्य विश्लेषण करता येते.
- पुरेश्या प्रमाणात नमुने गोळा करणे: प्रत्येक विभागातील माती एकत्र करून सुमारे 1 किलोग्रॅम मातीचा नमुना प्रयोगशाळेत तपासणीसाठी पाठवावा.
- ठिबक सिंचन पद्धतीसाठी नमुना: ठिबक सिंचन प्रणाली असलेल्या फळबागांमध्ये ओली मातीच्या कंदाच्या (Wetting Front) दोन्ही बाजूंनी मातीचे नमुने घ्यावेत. ओली माती प्रथम सावलीत सुकवून नंतर प्रयोगशाळेत पाठवावी.
- नमुना घेण्याचे प्रमाण:
- एकसंध क्षेत्रासाठी 5 ते 10 ठिकाणांहून नमुने घ्यावेत.
- जर मृद्भाग वेगवेगळ्या प्रकारचा असेल तर स्वतंत्र नमुने घ्यावेत.
- योग्य साधनांचा वापर:
- मातीचे नमुने घेण्यासाठी स्वच्छ फावडे, खुरपे किंवा स्पिरिट साफ केलेले साधने वापरावीत.
- लोखंडी साधनांचा वापर टाळावा, विशेषतः सूक्ष्म अन्नद्रव्ये तपासणीसाठी.
- नमुना घेण्याचा योग्य कालावधी:
- रब्बी पिकांच्या काढणीनंतर किंवा उन्हाळ्यात नमुना घेतल्यास सर्वोत्तम.
- खतांचा अलीकडेच वापर झाल्यास किमान 3 महिने प्रतीक्षा करावी.
Horticulture Soil Testing | माती नमुना घेताना घ्यावयाची काळजी
- नमुना घेण्यासाठी वापरणारी अवजारे (फावडे, कुदळ, घमेले, खुरपी) स्वच्छ असावीत.
- माती पिके काढल्यानंतर परंतु नांगरणीपूर्वी घ्यावी. उन्हाळ्यात घेतल्यास अहवाल पेरणीपर्यंत उपलब्ध होतो.
- उभ्या पिकांमधील नमुना घ्यायचा असल्यास दोन ओळींमधील मातीचा नमुना घ्यावा.
- रासायनिक खतांचा प्रभाव नमुन्यावर पडू नये, यासाठी खत दिल्यानंतर किमान तीन महिने प्रतीक्षा करावी.
- निरनिराळ्या जमिनीचे नमुने वेगवेगळे ठेवावेत; वेगवेगळ्या प्रकारच्या मातीचे मिश्रण करू नये.
- मातीचे नमुने गोळा करताना रासायनिक खतांच्या रिकाम्या पिशव्यांचा वापर करू नये.
- शेताच्या कडेला, पाण्याच्या पाटाजवळ किंवा गोठ्याच्या आसपास मातीचे नमुने घेऊ नयेत.
- शक्य तितक्या लवकर नमुने प्रयोगशाळेत पाठवावेत.
- नमुने काढल्यानंतर दोन आठवड्यांच्या आत प्रयोगशाळेत पोहोचवावेत, अन्यथा मातीच्या गुणधर्मांमध्ये बदल होण्याची शक्यता असते.
Horticulture Soil Testing | माती नमुना पाठवताना द्यावयाची माहिती
माती परीक्षणासाठी नमुना प्रयोगशाळेत पाठवताना पुढील माहिती द्यावी:
- शेतकऱ्यांचे संपूर्ण नाव आणि पत्ता
- गट क्रमांक / सर्व्हे नंबर
- बागायत / कोरडवाहू जमीन
- ओलिताचे साधन आणि जमिनीचा निचरा
- जमिनीचा प्रकार (हलकी, मध्यम, भारी)
- जमिनीचा उतार (जास्त, मध्यम, सपाट)
- जमिनीचा खोली (उथळ, मध्यम, खोल)
- जमिनीचा रंग (भुरकट, काळी)
- नमुना घेतल्याची तारीख
- मागील हंगामातील पीक, उत्पादन आणि वापरलेली खते
- पुढील हंगामातील नियोजित पीक आणि अपेक्षित उत्पादन
Horticulture Soil Testing | माती परीक्षणाचे फायदे
माती परीक्षण करण्याचे फायदे
- मातीची गुणवत्ता ओळखता येते – मातीमध्ये असणारी अन्नद्रव्ये, त्यांचा समतोल आणि उपलब्धता याबद्दल माहिती मिळते.
- पीक उत्पादन वाढवण्यास मदत होते – मातीमध्ये कोणती अन्नद्रव्ये कमी आहेत हे समजल्यावर योग्य प्रकारची खते आणि सुधारक वापरता येतात.
- खते आणि पाण्याचा योग्य वापर करता येतो – जमिनीच्या पोत आणि अन्नद्रव्यांच्या प्रमाणानुसार खते आणि सिंचनाचे नियोजन करता येते.
- मातीची सुपीकता वाढते – मातीमध्ये आवश्यक खते, जैविक घटक आणि सुधारकांचा योग्य प्रमाणात वापर केल्यास मातीच्या सुपीकतेत वाढ होते.
- मातीचा सामू आणि क्षारता नियंत्रित करता येते – जमिनीचा सामू जास्त किंवा कमी असल्यास त्यानुसार योग्य द्रव्यांचा वापर करून सामू संतुलित ठेवता येतो.
- मातीतील पाण्याचे धारणक्षमतेचे मूल्यमापन करता येते – जमिनीच्या प्रकारानुसार सिंचनाचे योग्य नियोजन करता येते.
- शाश्वत शेतीस मदत होते – माती परीक्षणाच्या आधारे मातीची गुणवत्ता सुधारून दीर्घकालीन शेतीस चालना देता येते.
- नगदी पीक उत्पादनासाठी फायदेशीर ठरते – नगदी पिकांसाठी आवश्यक अन्नद्रव्ये आणि त्यांचे प्रमाण समजून उत्पादन वाढवता येते.
- खर्च वाचतो आणि उत्पादन खर्च कमी होतो – योग्य प्रकारची खते आणि पाणी वापरल्याने अनावश्यक खर्च टाळता येतो.
- जमिनीच्या सुधारणा करता येतात – जमिनीतील कमतरता ओळखून त्यावर योग्य उपाययोजना करता येतात.
Horticulture Soil Testing | निष्कर्ष
फळबाग यशस्वी करण्यासाठी माती परीक्षण आवश्यक आहे. योग्य पद्धतीने मातीचे नमुने घेऊन त्यांचे परीक्षण केल्यास जमिनीची सुपीकता आणि उत्पादन क्षमता वाढवता येते. तसेच, जमिनीतील पोषणद्रव्यांची कमतरता वेळेत लक्षात घेऊन योग्य सुधारणा केल्यास फळबागेतून अधिक चांगले उत्पन्न मिळू शकते. म्हणूनच, शेतकऱ्यांनी माती परीक्षणाला प्राधान्य द्यावे आणि आपल्या जमिनीच्या सुपीकतेत सातत्याने सुधारणा करावी.