Expensive Sorghum | अहिल्यानगर तालुक्यात यंदा ज्वारीच्या पेरणीखालील क्षेत्र लक्षणीयरीत्या घटले आहे. त्यामुळे पशुपालक आणि शेतकऱ्यांसमोर हिरव्या चाऱ्याच्या टंचाईचे मोठे संकट उभे राहिले आहे. या परिस्थितीला अधिक गंभीर बनवणारा मुद्दा म्हणजे जंगली प्राण्यांचा, विशेषतः रानडुक्कर आणि हरणांचा वाढता उपद्रव. या वन्य प्राण्यांनी मोठ्या प्रमाणावर पिकांचे नुकसान केल्याने शेतकरी आर्थिक अडचणीत आले आहेत. परिणामी, ज्वारीची पेरणी कमी होऊन चाऱ्याच्या उपलब्धतेवर थेट परिणाम झाला आहे.
Expensive Sorghum | चाऱ्याची टंचाई आणि त्याचा परिणाम
गेल्या काही वर्षांपासून तालुक्यात ज्वारीच्या लागवडीचे प्रमाण सतत घटत आहे. काही भागांत शेतकरी ज्वारीऐवजी इतर नगदी पिकांकडे वळले आहेत, तर काही ठिकाणी नैसर्गिक संकटांमुळे ज्वारीचे उत्पादन घटले आहे. त्यातच रानडुक्कर आणि हरणांचा उपद्रव वाढल्याने शेतकऱ्यांचे नुकसान अधिकच वाढले आहे. या सर्व परिस्थितीमुळे हिरव्या चाऱ्याची मोठ्या प्रमाणावर टंचाई निर्माण झाली आहे.
सध्या तालुक्यातील बाजारपेठांमध्ये हिरव्या चाऱ्याला मोठी मागणी आहे, मात्र पुरवठा अपुरा असल्याने चाऱ्याचे दर प्रचंड वाढले आहेत. विशेष म्हणजे, ज्वारीच्या तुलनेत कडब्याला दुप्पट भाव मिळत आहे. ही परिस्थिती शेतकऱ्यांसाठी आर्थिकदृष्ट्या अडचणीची ठरत आहे, कारण त्यांना आपल्या जनावरांसाठी आवश्यक असलेला चारा महागड्या दराने विकत घ्यावा लागत आहे.
Expensive Sorghum | शेती आणि पशुपालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांची स्थिती
तालुक्यातील अनेक शेतकरी केवळ शेतीवर अवलंबून नसून पशुपालन देखील करतात. दूध उत्पादन हा त्यांचा मुख्य व्यवसाय आहे आणि बैलजोडीही शेतीसाठी अत्यावश्यक आहे. मात्र, ज्वारीचे उत्पादन घटल्यामुळे आणि चाऱ्याची उपलब्धता कमी झाल्यामुळे त्यांना आपल्या जनावरांसाठी अतिरिक्त खर्च करावा लागत आहे. चाऱ्याचे दर दिवसेंदिवस वाढत असल्याने त्यांच्या उत्पन्नावर मोठा परिणाम होत आहे.
यंदा कडब्याच्या पेंढ्याला २५ रुपये प्रति पेंढी दर मिळत आहे, तर काही ठिकाणी हा दर आणखी जास्त आहे. ज्वारीचा चारा उपलब्ध नसल्याने शेतकऱ्यांना पर्यायी चाऱ्यांचा शोध घ्यावा लागत आहे, परंतु तेही महागडे असल्याने त्यांच्यासाठी हा मोठा आर्थिक भार बनला आहे.
ज्वारी उत्पादनावर मर्यादा आणि त्याची कारणे
नगर तालुक्यात कांद्याच्या लागवडीखालील क्षेत्र वाढले आहे, त्यामुळे ज्वारीच्या पेरणीला मर्यादा आल्या आहेत. कांद्याला अधिक चांगला बाजारभाव मिळतो, त्यामुळे शेतकरी त्या दिशेने वळले आहेत. त्याचबरोबर, जंगली प्राण्यांच्या संख्येत वाढ झाल्याने त्यांचा शेतांवर अधिक उपद्रव होत आहे. परिणामी, ज्वारीच्या पेरणीत घट झाली असून चाऱ्याचा तुटवडा अधिक गंभीर झाला आहे.
यंदाच्या उन्हाळ्यात चाऱ्याच्या दरांनी उच्चांक गाठला आहे. सध्या कडब्याचा दर तब्बल ७ हजार रुपये प्रति टनापर्यंत पोहोचला आहे, तर ज्वारीपेक्षा कडबा महाग पडत आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांना आपल्या गरजेचा चारा दुसऱ्या गावांतून आणावा लागत आहे. यामुळे वाहतूक खर्च वाढत आहे आणि आर्थिक ताणही जाणवत आहे.
शेती आणि पशुपालकांसाठी वाढते संकट
शेतकऱ्यांसाठी हे संकट दुहेरी आहे. एकीकडे, शेतीमालाला अपेक्षित भाव मिळत नाही, तर दुसरीकडे, चाऱ्यासाठी अधिक पैसे मोजावे लागत आहेत. ऊसतोडणी यंत्राने होत असल्याने पूर्वीसारखी वाळे मिळत नाहीत, ज्यामुळे कडब्याची मागणी प्रचंड वाढली आहे. सध्या नगर बाजार समितीत ज्वारीचा दर क्विंटलला २००० ते ३३०० रुपये आहे, मात्र ज्वारीच्या क्षेत्रात घट झाल्याने त्याचा पुरवठा कमी झाला आहे. परिणामी, चाऱ्याच्या उपलब्धतेवर विपरीत परिणाम झाला आहे.
Expensive Sorghum | समस्येवर उपाय शोधण्याची गरज
ही समस्या दीर्घकालीन आहे आणि यावर तातडीने उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. सरकारने शेतकऱ्यांसाठी काही मदतीच्या योजना आणाव्यात, जसे की:
- चारा विकास योजना – शेतकऱ्यांना अनुदानित दराने चारा उपलब्ध करून देणे.
- वन्य प्राण्यांपासून संरक्षण – शेतीला हानी पोहोचवणाऱ्या रानडुक्कर आणि हरणांपासून बचाव करण्यासाठी उपाययोजना करणे.
- ज्वारी उत्पादन प्रोत्साहन – शेतकऱ्यांना ज्वारी उत्पादनासाठी अधिक मदत देणे, तसेच ज्वारीला हमीभाव निश्चित करणे.
- सेंद्रिय आणि पर्यायी चारा उत्पादन – कडबा आणि हिरव्या चाऱ्याचे पर्यायी स्रोत शोधणे आणि प्रोत्साहन देणे.
शेतकऱ्यांच्या समस्या सोडवण्यासाठी तातडीची गरज
अहिल्यानगर तालुक्यातील शेतकरी आणि पशुपालक सध्या मोठ्या अडचणीत आहेत. ज्वारीचे उत्पादन घटल्याने चाऱ्याची टंचाई निर्माण झाली आहे, आणि त्यातच चाऱ्याचे वाढते दर हे शेतकऱ्यांसाठी नवे संकट बनले आहे. जर या समस्येवर तातडीने उपाययोजना केल्या नाहीत, तर पुढील काही महिन्यांत पशुपालकांची स्थिती आणखी बिकट होईल. त्यामुळे, सरकार आणि स्थानिक प्रशासनाने त्वरित लक्ष घालून उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.
Expensive Sorghum | निष्कर्ष
चाऱ्याच्या टंचाईमुळे अहिल्यानगर तालुक्यातील शेतकऱ्यांना दुहेरी संकटाचा सामना करावा लागत आहे. ज्वारीचे घटते उत्पादन, वाढत्या चाऱ्याच्या किमती, आणि वन्य प्राण्यांचा उपद्रव यामुळे त्यांच्या अडचणी वाढल्या आहेत. या समस्येवर तातडीने उपाय न केल्यास भविष्यात पशुपालन व्यवसायावर मोठा परिणाम होईल. त्यामुळे, शेतकऱ्यांसाठी मदतीचे धोरण राबवणे गरजेचे आहे.
शेती आणि पशुपालन या दोन्ही क्षेत्रांना समतोल राखण्यासाठी योग्य उपाययोजना केल्या तरच शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारेल आणि अहिल्यानगर तालुक्यात पुन्हा एकदा ज्वारीचे क्षेत्र वाढू शकेल.