Colourful Melons From Shrigonda | महाराष्ट्राच्या अनेक भागांत दुष्काळ हा मोठा प्रश्न आहे. पाणीटंचाईमुळे शेती करणे कठीण होते, आणि अनेक शेतकरी उत्पन्न कमी झाल्याने शेती सोडून देण्याचा विचार करतात. मात्र, मांडवगण परिसरातील बांगर्डे गावातील दोन तरुण शेतकऱ्यांनी परिस्थितीला शरण न जाता नव्या संधी शोधल्या. बलभीम शेळके आणि नितीन जाधव यांनी पारंपरिक शेतीला पर्याय म्हणून रंगीत खरबुजांची शेती केली आणि थेट दुबईच्या बाजारपेठेपर्यंत आपल्या उत्पादनाला पोहोचवले. त्यांच्या मेहनतीने आणि हुशारीने संपूर्ण गावाला एक नवा मार्ग दाखवला आहे.
Colourful Melons From Shrigonda | दुष्काळी परिस्थितीत नाविन्यपूर्ण शेती
बांगर्डे गावात उन्हाळ्यात पाणी मिळवणं हे मोठं आव्हान असतं. पिण्यासाठी पुरेसं पाणी उपलब्ध नसताना शेतीला पाणी पुरवणं कठीण होतं. मात्र, या कठीण परिस्थितीतही बलभीम शेळके आणि नितीन जाधव यांनी हिम्मत न हारता काहीतरी वेगळं करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी पारंपरिक गहू, बाजरी किंवा कापूस यासारखी पिकं घेत राहण्याऐवजी कमी पाण्यात तग धरू शकणाऱ्या रंगीत खरबुजाची शेती करण्याचा प्रयोग केला.
योग्य मार्गदर्शन आणि आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा उपयोग
यशस्वी शेतीसाठी फक्त मेहनत आणि इच्छा शक्ती पुरेशी नसते, तर त्यासोबत योग्य मार्गदर्शन आणि तंत्रज्ञानाचाही महत्त्वाचा वाटा असतो. बलभीम शेळके आणि नितीन जाधव यांनी आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून उत्पादनाचा दर्जा सुधारला आणि कमी खर्चात अधिक नफा मिळवला.
१. ठिबक सिंचन प्रणालीचा अवलंब
बांगर्डे गावात पाणीटंचाई मोठी समस्या असल्याने या शेतकऱ्यांनी पारंपरिक पद्धतीने सिंचन करण्याऐवजी ठिबक सिंचन (Drip Irrigation) प्रणालीचा अवलंब केला. या तंत्रज्ञानामुळे मुळांपर्यंत थेट आणि नियंत्रित प्रमाणात पाणी पोहोचवलं गेलं, ज्यामुळे पाण्याचा अपव्यय टाळता आला आणि उत्पादनात मोठी वाढ झाली.
२. जैविक आणि सेंद्रिय खतांचा वापर
शेळके आणि जाधव यांनी रासायनिक खतांचा वापर कमी करून नैसर्गिक आणि जैविक खतांवर भर दिला. त्यांनी गांडूळ खत, गोबरखत आणि सेंद्रिय द्रावणं वापरून मातीची सुपीकता वाढवली. परिणामी, पिकांचा दर्जा सुधारला आणि उत्पादन निर्यातीसाठी योग्य बनलं. यामुळे उत्पादनाची किंमतही वाढली आणि अधिक नफा मिळाला.
३. हवामान आधारित नियोजन
शेती यशस्वी करण्यासाठी हवामानाचा अंदाज घेऊन नियोजन करणे अत्यंत आवश्यक असते. या शेतकऱ्यांनी हवामान बदलांचा अंदाज घेत वेळेत योग्य निर्णय घेतले. योग्य वेळी पेरणी, सिंचन आणि काढणी यासारख्या प्रक्रिया नियोजित केल्या गेल्यामुळे उत्पादनावर कोणताही प्रतिकूल परिणाम झाला नाही.
४. संशोधित बियाणे आणि उन्नत वाणांचा वापर
रंगीत खरबुज उत्पादनासाठी त्यांनी उच्च दर्जाच्या सुधारित बियाणांचा वापर केला. या बियाण्यांमुळे पीक रोगप्रतिकारक झाले आणि अधिक गुणवत्तापूर्ण फळं मिळाली. परिणामी, बाजारात या खरबुजांना जास्त मागणी मिळाली आणि निर्यातसुद्धा शक्य झाली.
५. आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने बाजारपेठेपर्यंत पोहोच
यापूर्वी शेतकरी स्थानिक बाजारपेठेपुरतेच मर्यादित होते, मात्र या शेतकऱ्यांनी इंटरनेटच्या मदतीने थेट विक्रीचे नवीन मार्ग शोधले. त्यांनी डिजिटल मार्केटिंगचा वापर करून व्यापाऱ्यांशी थेट संपर्क साधला आणि दुबईच्या ग्राहकांपर्यंत पोहोचले. सोशल मीडिया आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मचा योग्य वापर करून आपल्या उत्पादनाची माहिती त्यांनी व्यापाऱ्यांपर्यंत पोहोचवली.
Colourful Melons From Shrigonda | शेतीतून मिळालेला भरघोस नफा
या तरुण शेतकऱ्यांनी प्रत्येकी दोन एकर जमिनीवर रंगीत खरबुजांची लागवड केली. योग्य नियोजन आणि मेहनतीच्या जोरावर अवघ्या २० दिवसांत त्यांना उत्तम उत्पादन मिळालं. उत्पादन खर्च वजा जाता प्रत्येकी २.५ ते ३ लाख रुपयांचा नफा मिळाला. कृषी विभागाने देखील त्यांना आवश्यक ती मदत केल्यामुळे त्यांच्या नफ्यात आणखी वाढ झाली. हा प्रयोग यशस्वी झाल्यानंतर परिसरातील इतर शेतकऱ्यांनीही खरबुज शेती करण्यास सुरुवात केली.
शेतकरी गटाचा सहभाग आणि सहकार्य
या यशस्वी प्रयोगानंतर परिसरातील अजय गवांडे, संजय रोडे, ओंकार पाचपुते आणि जगन्नाथ वागस्कर यांसारख्या शेतकऱ्यांनीही हीच पद्धत अवलंबण्याचा निर्णय घेतला. प्रकाश मुळे यांनी स्थापन केलेल्या ‘कृषी क्रांती नैसर्गिक शेतकरी गट’च्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना जैविक खते, कीटकनाशके आणि मार्केटिंग सुविधा मिळू लागल्या. त्यामुळे उत्पादनाचा दर्जा सुधारला आणि कमी खर्चात अधिक नफा मिळवणं शक्य झालं.
जागतिक बाजारपेठेपर्यंत पोहोचलेलं उत्पादन
शेळके आणि जाधव यांनी केवळ स्थानिक बाजारपेठेत विक्री करण्यावर समाधान मानलं नाही. त्यांनी आपल्या उत्पादनाची गुणवत्ता उत्तम राखली आणि थेट दुबईमध्ये रमजान ईदच्या काळात निर्यात करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांच्या मेहनतीला फळ मिळालं आणि दुबईमध्ये त्यांच्या रंगीत खरबुजांना मोठी मागणी निर्माण झाली. या निर्यातीमुळे त्यांना स्थानिक बाजारापेक्षा अधिक चांगला दर मिळाला आणि नफाही वाढला.
निसर्गपूरक शेती आणि भविष्याचा मार्ग
सेंद्रिय शेतीमुळे केवळ उत्पादनाचा दर्जाच सुधारत नाही तर जमिनीचा पोतही सुधारतो. शैलेश ढवळे सांगतात, “शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन शेती केली तर पिकांचा दर्जा सुधारतो आणि खर्चही कमी होतो.” तसेच, तालुका कृषी अधिकारी प्रवीण गांगर्डे म्हणतात, “तरुणांनी शेतकरी गट बनवून नैसर्गिक आणि सेंद्रिय शेती करावी. रासायनिक खतांचा वापर कमी केला तर निर्यातीसाठी ही पिकं निवडली जातात आणि शेतकऱ्यांना चांगले पैसे मिळतात.”
Colourful Melons From Shrigonda | शेतीत संधी आणि प्रेरणा
शेळके आणि जाधव यांनी केवळ स्वतःसाठीच नाही, तर संपूर्ण गावासाठी एक आदर्श घालून दिला आहे. त्यांचा हा प्रयोग पाहून अनेक तरुण शेतकरी शेतीकडे वळत आहेत. पारंपरिक शेतीपलीकडे जाऊन नवीन प्रयोग करायला हवे, हे त्यांनी आपल्या कृतीतून दाखवून दिलं आहे. भविष्यात अधिकाधिक शेतकरी आधुनिक आणि सेंद्रिय शेतीकडे वळले, तर संपूर्ण ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना मिळू शकते. दुष्काळी परिस्थितीतही शेतीतून भरघोस उत्पन्न मिळवता येतं, हे या तरुण शेतकऱ्यांनी सिद्ध करून दाखवलं आहे.