Black Paper Farming | महाराष्ट्रातील शेतकरी पारंपरिक शेतीसोबत नवनवीन प्रयोगशील शेतीतही पुढे येत आहेत. अहिल्यानगर आणि अकोले तालुका यामध्ये अनेक शेतकरी वेगवेगळ्या पिकांचे उत्पादन घेण्याचा प्रयत्न करत असतात. शेतीत नवीन प्रयोग करून उत्पादन वाढवणे आणि जास्त आर्थिक उत्पन्न मिळवणे हा आजच्या काळातील गरजेचा भाग बनला आहे. याच पार्श्वभूमीवर, ज्येष्ठ पर्यावरण तज्ज्ञ आणि वनौषधी अभ्यासक प्रा. रामलाल हासे यांनी अकोले तालुक्यातील महाळदेवी येथील आपल्या शेतावर काळी मिरीच्या यशस्वी लागवडीचा प्रयोग केला आहे.
Black Paper Farming | काळी मिरी लागवडीचा संकल्प आणि त्याची सुरुवात
रामलाल हासे यांनी आपल्या वडिलोपार्जित शेतात काही वेगळे करण्याचा निर्धार केला. डोंगराळ भाग आणि थोड्याशा प्रतिकूल हवामानातही चांगले उत्पादन कसे घ्यावे, याचा त्यांनी सखोल अभ्यास केला. शेती क्षेत्रातील संशोधन आणि नवीन पिकांच्या संधी यांचा पाठपुरावा करून त्यांनी काळी मिरी लागवडीचा संकल्प केला. त्यासाठी त्यांनी 2020 साली कृषी विभागाचे तालुका कृषी अधिकारी प्रवीण गोसावी आणि आत्मा समन्वयक बाळनाथ सोनवणे यांच्याकडून मार्गदर्शन घेतले. योग्य वातावरणात आणि योग्य झाडांच्या आधाराने काळी मिरी व्यवस्थित वाढू शकते, यावर त्यांनी विशेष भर दिला.
काळी मिरी लागवडीची वैज्ञानिक पद्धत
काळी मिरी ही बेल वंशीय वनस्पती असल्यामुळे ती मोठ्या झाडांच्या आधाराने वाढते. यामुळे, हासे यांनी आपल्या शेतात असलेल्या आंबा, फणस आणि जांभूळ यांसारख्या फळझाडांचा उपयोग काळी मिरीस आधार म्हणून केला. त्यांनी कोकणातील वेंगुर्ला कृषी संशोधन केंद्रातून 8 मिरी रोपे आणली आणि शास्त्रशुद्ध पद्धतीने त्यांची लागवड केली. योग्य प्रकारचे खत, पुरेसा निचरा होणारी जमीन आणि पाणी व्यवस्थापन यावर त्यांनी विशेष लक्ष केंद्रित केले.
Black Paper Farming | उत्पादनाचा यशस्वी प्रवास
योग्य निगा आणि व्यवस्थापनामुळे काही वर्षांतच मिरीच्या झाडांनी चांगले उत्पादन द्यायला सुरुवात केली. पहिल्या हंगामात त्यांना सुमारे आठ किलो काळी मिरी मिळाली होती. यंदाच्या हंगामात त्यांनी दहा किलो मिरीचे उत्पादन घेतले आहे. काळी मिरी ही एक महागडी वनस्पती मानली जाते. तिच्या उत्पादनामुळे शेतकऱ्यांना मोठा आर्थिक फायदा मिळू शकतो. सध्या काळी मिरीचा बाजारभाव 1000 ते 1200 रुपये प्रति किलो आहे, त्यामुळे भविष्यात हा प्रयोग मोठ्या प्रमाणावर केल्यास शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढण्यास मदत होईल.
Black Paper Farming | शेतकऱ्यांसाठी नवी संधी आणि फायदे
शेतकरी पारंपरिक पिकांवर अवलंबून राहिल्यास, हवामान बदल आणि बाजारातील चढ-उतार यामुळे त्यांना मोठे आर्थिक नुकसान सहन करावे लागू शकते. त्यामुळे अल्प भांडवलात अधिक फायदा मिळवण्यासाठी आणि जोखीम कमी करण्यासाठी मसाला पिकांची लागवड हा एक उत्तम पर्याय ठरू शकतो. काळी मिरी लागवड केवळ एक व्यावसायिक संधी नसून, ती शाश्वत शेतीचा भाग बनू शकते.
- अल्प जागेत अधिक उत्पादन: काळी मिरीसाठी जास्त जमिनीची गरज नाही. मोठ्या झाडांच्या आधाराने लागवड केल्यास कमी जागेत अधिक उत्पादन मिळू शकते.
- उत्पन्नाचा अतिरिक्त स्रोत: भात, गहू, कडधान्ये यांसारखी पारंपरिक पीके घेत असलेल्या शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळवण्यासाठी काळी मिरी एक चांगला पर्याय आहे.
- स्थिर बाजारपेठ आणि मागणी: मसाल्याच्या पदार्थांना देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मोठी मागणी असते. त्यामुळे काळी मिरीच्या विक्रीसाठी हमखास बाजारपेठ उपलब्ध आहे.
- औषधी गुणधर्म आणि आरोग्य फायदे: काळी मिरी केवळ चव वाढवणारा घटक नसून, तिच्यात अँटीऑक्सिडंट, अँटीबॅक्टेरियल आणि पचनास मदत करणारे घटक असतात. त्यामुळे नैसर्गिक औषधांमध्ये तिचा मोठा वापर होतो.
- निर्यात करण्याची संधी: भारत हा जगातील सर्वात मोठा मसाला उत्पादक देश आहे. काळी मिरीला परदेशी बाजारातही मोठी मागणी आहे. त्यामुळे शेतकरी निर्यातीद्वारे अधिक नफा मिळवू शकतात.
- सेंद्रिय शेतीचा उत्तम पर्याय: आधुनिक काळात सेंद्रिय उत्पादने मोठ्या प्रमाणावर लोकप्रिय होत आहेत. सेंद्रिय पद्धतीने काळी मिरी उत्पादित केल्यास त्यासाठी अधिक चांगले दर मिळू शकतात.
- कीटक व रोग नियंत्रण सहज शक्य: काळी मिरीस इतर पिकांच्या तुलनेत कमी कीटक व रोगांचा धोका असतो, त्यामुळे उत्पादनावर होणारा खर्च तुलनेने कमी असतो.
- पर्जन्यआधारित शेतीसाठी उपयुक्त: कमी पाण्यावरही काळी मिरी चांगली वाढू शकते, त्यामुळे ती कोरडवाहू शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरू शकते.
शेतकऱ्यांना प्रेरणा देणारा प्रयोग
रामलाल हासे यांच्या या यशस्वी प्रयोगामुळे अकोले तालुक्यातील इतर शेतकरीही प्रेरित झाले आहेत. त्यांनी आपल्या शेतावर प्रयोग करून शेतकऱ्यांसाठी एक नवीन मार्ग दाखवला आहे. त्यांच्या मते, जर शेतकऱ्यांनी आपल्या पारंपरिक शेतीसोबतच हळद, आले, वेलदोडा, आणि काळी मिरी यांसारख्या मसाला पिकांची लागवड केली, तर त्यांना चांगले आर्थिक उत्पन्न मिळू शकते.
Black Paper Farming | निष्कर्ष
रामलाल हासे यांच्या मेहनतीमुळे आणि अभ्यासू दृष्टिकोनामुळे अकोलेसारख्या डोंगराळ भागात काळी मिरीच्या लागवडीला यश मिळाले आहे. शास्त्रशुद्ध शेती, योग्य नियोजन आणि प्रयोगशील मानसिकता यांच्या साहाय्याने शेतकरी आपल्या शेतीत चांगले उत्पादन घेऊ शकतात. त्यामुळे इतर शेतकऱ्यांनीही हा प्रयोग करून पाहावा आणि नवनवीन शेती तंत्रज्ञानाचा अवलंब करावा, जेणेकरून त्यांना अधिक नफा मिळू शकेल आणि शेतीचा स्तर उंचावता येईल.