Mango Variety | आंब्याचा मौसम : फळांच्या राजाची सफर
एप्रिल-मेच्या उन्हाळ्यात शहराच्या गल्लीबोळांतून एक दृश्य हमखास पाहायला मिळतं—डोक्यावर लाकडी पेट्या ठेवून आंबे विकणारे फेरीवाले. या पेट्यांमध्ये काय दडलेलं असतं, याचा अंदाज प्रत्येकाला असतोच. सुवासिक, गोडसर आणि रसाळ अशा फळांचा राजा—आंबा!
तरीही, आंबा खरेदी करणं आजही श्रीमंतीचं प्रतीक मानलं जातं. विशेषतः, हापूस आणि देवगड या नावाने बाजारात विकला जाणारा आंबा आपल्या दर्जासाठी प्रसिद्ध आहे. पण प्रत्येक आंबा एकसारखा नसतो. त्याची चव, रंग, सुवास आणि गर वेगळा असतो.
Mango Variety | आंब्याचा जागतिक प्रवास
जगभरात आंब्याच्या असंख्य जाती आढळतात. सध्या 111 हून अधिक देशांमध्ये या फळाचं उत्पादन घेतलं जातं. आंब्याचा उगम दक्षिण-पूर्व आशिया आणि मलेशिया भागात झाल्याचं मानलं जातं, मात्र भारतात त्याची लागवड हजारो वर्षांपासून केली जाते. त्यामुळेच, वनस्पतीशास्त्रात त्याला Mangifera Indica असं नाव दिलं गेलं आहे.
भारताच्या बहुतांश राज्यांमध्ये आंब्याचं उत्पादन घेतलं जातं. जम्मू-काश्मीर वगळता जवळपास प्रत्येक राज्यात हा वृक्ष आढळतो. महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश, गुजरात, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक आणि पश्चिम बंगाल हे राज्ये आंबा उत्पादनात आघाडीवर आहेत.
महाराष्ट्रातील आंब्याचे प्रकार
महाराष्ट्रात कोकण भागातील हापूस आंबा सर्वाधिक प्रसिद्ध आहे. मात्र, कोकणव्यतिरिक्त नाशिक, धुळे, जळगाव, नंदुरबार, औरंगाबाद, परभणी आदी भागांमध्येही आंब्याच्या विविध जातींची लागवड केली जाते. महाराष्ट्रातील पश्चिम घाटात तर तब्बल 205 हून अधिक आंब्याच्या जाती आढळतात.
विशेष म्हणजे, महाराष्ट्र हा भौगोलिक संकेत (GI) मानांकन मिळवणारा एकमेव राज्य आहे. देवगड हापूसला या मानांकनामुळे जागतिक ओळख मिळाली आहे.
Mango Variety | चोखायचा की चिरायचा? आंब्याचे दोन प्रकार आंब्याचे मुख्यतः दोन प्रकार असतात.
चिरून खाण्यासाठी: हापूस, केसर यांसारखे आंबे चिरून खाण्यासाठी अधिक उपयुक्त असतात.
चोखून खाण्यासाठी: रायवळ, पायरी, तोतापुरी यांसारख्या आंब्यांना अधिक रसाळपणा असल्यामुळे ते हाताने दाबून, चोखून खाल्ले जातात.
आंब्याच्या गरामध्ये असलेल्या तंतुमुळे (फायबर) हे प्रकार ठरतात. जितका फायबर जास्त, तितका तो चोखून खाण्यासाठी योग्य!
भारतभर प्रसिद्ध असलेले आंबे
1.हापूस (अल्फोन्सो) – महाराष्ट्रात सर्वाधिक लोकप्रिय, सुवासिक आणि मधुर चवीचा
2. पायरी – किंचित आंबटगोड चव, रसाळ आणि टिकाऊ
3.लंगडा – उत्तर भारतात प्रसिद्ध, हिरवट रंग आणि अतिशय गोड
4.दशहरी – उत्तर प्रदेशचा प्रसिद्ध प्रकार, लांबट आणि गोडसर
5.केसर – गुजरातमध्ये प्रसिद्ध, रंगाने केशरी आणि चव गोडसर
6.तोतापुरी – मोठा आकार, आंबटसर आणि साठवणीसाठी उपयुक्त
7.मालदा – पश्चिम बंगालमधील गोडसर प्रकार
8.मांकुराद – गोव्यातील लोकप्रिय आंबा, फायबरयुक्त आणि लवकर पिकणारा
Mango Variety | खरा हापूस ओळखायचा कसा ?
बाजारात अनेकदा देवगड हापूसच्या नावाखाली इतर राज्यांतून आलेले आंबे विकले जातात. म्हणूनच खरा हापूस कसा ओळखायचा, हे माहीत असणं गरजेचं!
1.आंब्याचा सुगंध नुसता हातात घेताच जाणवतो.
2. फळाचा रंग हिरवट-पिवळट आणि किंचित केशरीसर छटा असलेला असतो.
3.देठाजवळ हलकासा खड्डा असतो.
4. गर केशरीसर आणि गोडसर असतो.
5.साल पातळ असते, गराला फायबर नसतो.
बाजारातील आंब्याची उलाढाल
फेब्रुवारी महिन्यात कैऱ्या बाजारात दिसू लागतात आणि एप्रिल-मे मध्ये आंब्याचा हंगाम चरमसीमेवर असतो. कोकणातील हापूस सर्वात आधी बाजारात येतो, त्यानंतर कर्नाटक, गुजरात, उत्तर प्रदेश येथील आंबे विक्रीसाठी येतात.
सध्या गुजरात आणि कर्नाटकमधील शेतकऱ्यांनी हापूसच्या झाडांची लागवड केली आहे. त्यामुळे त्या भागांतून येणाऱ्या आंब्यांना हापूसचा हलका गंध येतो, पण चव आणि दर्जा भिन्न असतो.
Mango Variety | आंब्याचे उत्पादन आणि साठवणूक
आंबा फक्त उन्हाळ्यात मिळतो, त्यामुळे हंगाम संपल्यावर त्याच्यावर प्रक्रिया करून वेगवेगळी उत्पादने तयार केली जातात.
1.आंबापोळी
2.आंबावडी
3.लोणचं
4. आमरस
5.आमचूर
6.छुंदा
या पदार्थांमुळे आंब्याची चव वर्षभर टिकवता येते.
Mango Variety | शेवटची चवदार नोंद
आंबा म्हणजे केवळ फळ नाही, तर तो एक भावना आहे! प्रत्येक प्रदेशात त्याची खासियत वेगळी असली तरी त्याचा गोडवा सर्वत्र सारखाच असतो. मग तो हापूस असो, लंगडा असो, की दशहरी—प्रत्येक आंब्याची स्वतःची वेगळी मजा आहे.
आंबा हा उष्णकटिबंधीय प्रदेशातील एक स्वादिष्ट आणि पौष्टिक फळ आहे. याला “फळांचा राजा” असेही म्हणतात. आंब्याला गोडसर चव, आकर्षक रंग आणि मोहक सुवास असतो. तो मुख्यतः उन्हाळ्यात उपलब्ध होतो. आंबा विविध प्रकारांमध्ये आढळतो, जसे की अल्फोन्सो, केसर, तोतापुरी, लंगडा आणि बदामी. यात जीवनसत्त्वे A, C आणि E तसेच फायबर आणि अँटिऑक्सिडंट्स मुबलक प्रमाणात असतात. आंबा थेट खाण्यासाठी तसेच रस, लोणचं, मुरंबा आणि मिठाई तयार करण्यासाठी वापरला जातो. भारत, थायलंड आणि फिलीपिन्स हे प्रमुख आंबा उत्पादक देश आहेत. आंब्याचे आरोग्यासाठी अनेक फायदे असून तो पचनास मदत करतो आणि रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो.