Gandhakacha Vapar | महाराष्ट्र राज्यात गेल्या सहा दशकांमध्ये साखर उद्योगात मोठी प्रगती झालेली आहे. साखर कारखान्यांची संख्या वाढली, ऊसाखालील क्षेत्र विस्तारले, आणि साखर उत्पादनात वाढ झाली. मात्र, एका महत्त्वाच्या बाबीकडे अद्यापही पुरेसे लक्ष दिले गेलेले नाही—ते म्हणजे प्रति हेक्टरी ऊस उत्पादन. आजही राज्यात सरासरी उत्पादन फक्त ३५ टन प्रति एकर एवढेच आहे. त्यामुळे भविष्यात ऊसाखालील क्षेत्र वाढवण्यापेक्षा उत्पादनक्षमतेत सुधारणा करणे अधिक गरजेचे आहे. यात खत व्यवस्थापनाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची आहे, विशेषतः गंधकाच्या उपयोगामुळे ऊसाचे उत्पादन आणि साखर उताऱ्यात मोठी सुधारणा होऊ शकते.
Gandhakacha Vapar | ऊस पीक आणि त्यासाठी आवश्यक पोषणतत्त्वे
ऊस हे दीर्घकालीन पीक असून त्याच्या जोमदार वाढीसाठी अनेक पोषणतत्त्वांची आवश्यकता असते. प्रामुख्याने नत्र (N), स्फुरद (P) आणि पालाश (K) ही तीन प्रमुख अन्नद्रव्ये आवश्यक असतात. यासोबतच दुय्यम (कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, गंधक) आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा योग्य प्रमाणात पुरवठा करणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. योग्य प्रमाणात पोषण न मिळाल्यास ऊसाच्या उत्पादनावर प्रतिकूल परिणाम होऊ शकतो.
गंधकाचे ऊस उत्पादनातील महत्त्व
पीक पोषणशास्त्रानुसार गंधक (Sulfur) हे चौथे महत्त्वाचे अन्नद्रव्य मानले जाते. ऊसाच्या वाढीमध्ये गंधकाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची असून त्याचा थेट परिणाम ऊसाच्या चांगल्या फुटव्यांवर, रसाच्या शुद्धतेवर आणि साखर उत्पादनावर होतो. गंधकामुळे क्लोरोफिल व प्रथिनांचे संश्लेषण सुधारते, त्यामुळे प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया अधिक प्रभावी होते आणि ऊसाच्या वाढीला चालना मिळते.
Gandhakacha Vapar | ऊस शेतीतील गंधकाची कमतरता का दिसते ?
गेल्या काही दशकांमध्ये आधुनिक शेतीत गंधकाची कमतरता जाणवत आहे. त्याची मुख्य कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत:
- पिकांकडून मोठ्या प्रमाणावर गंधक शोषले जाते, परंतु त्याच्या पुनर्पूरणावर कमी लक्ष दिले जाते.
- रासायनिक खतांचा मोठ्या प्रमाणात वापर केला जात असला तरी गंधकयुक्त खतांचा वापर तुलनेने कमी आहे.
- सेंद्रिय खतांचा वापर घटला आहे, परिणामी जमिनीत गंधकाचे प्रमाण कमी होत चालले आहे.
- वापरलेले गंधक मोठ्या प्रमाणावर पाण्याच्या निचऱ्यामुळे नष्ट होते.
Gandhakacha Vapar | गंधकाच्या वापरामुळे होणारे फायदे
गंधकाचा समतोल वापर केल्यास ऊस शेतीला खालीलप्रमाणे फायदे होतात:
- ऊस उत्पादनामध्ये वाढ: गंधकाच्या पुरवठ्यामुळे ऊसाच्या फुटव्यांची वाढ होते आणि उत्पादनात १४-२७% पर्यंत वाढ संभवते.
- साखरेचा उतारा वाढतो: रसाची शुद्धता सुधारल्यामुळे साखर उत्पादनात ०.२% वाढ होते.
- मातीतील पोषणतत्त्वांची उपलब्धता वाढते: जमिनीचा सामू सुधारला जातो, त्यामुळे स्फुरद, लोह आणि जस्त या पोषणतत्त्वांची उपलब्धता वाढते.
- पिकाची रोगप्रतिकारक क्षमता वाढते: गंधकामुळे पिकाच्या पेशींमध्ये मजबूत संरचना तयार होते, ज्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते.
- ऊसाचा दर्जा सुधारतो: गाळपासाठीचा ऊस ७% पर्यंत अधिक मिळतो, ज्यामुळे कारखान्यांना अधिक चांगल्या प्रतीचा ऊस मिळतो.
ऊस पिकात गंधकाचा योग्य वापर कधी आणि कसा करावा ?
गंधकाचा योग्य वापर केल्यास उत्पादनक्षमता आणि नफा वाढवता येतो. खालील टप्प्यांवर गंधकाचा वापर केल्यास जास्त फायदा होतो:
| टप्पा | गंधकाची मात्रा (किलो/एकर) |
|---|---|
| बेसल डोस (लागणीपूर्वी शेवटच्या कुळवणीवेळी) | १० |
| मोठ्या बांधणीच्या वेळी | २० |
Gandhakacha Vapar | ऊस पिकासाठी गंधकाचे सर्वोत्तम स्रोत कोणते ?
शेतकरी वेगवेगळ्या स्रोतांमधून गंधकाचा पुरवठा करू शकतात. खालील काही गंधकयुक्त खते ऊस पिकासाठी उपयुक्त ठरू शकतात:
| स्रोत | गंधकाचे प्रमाण (%) |
| बेनसल्फ (Mahadhan Bensulf) | ९० |
| अमोनियम सल्फेट | २३ |
| सिंगल सुपर फॉस्फेट | ११ |
| मॅग्नेशियम सल्फेट | ९.६ |
| झिंक सल्फेट | १०-१५ |
| फेरस सल्फेट | १०.५ |
महाधन बेनसल्फ FAST – प्रभावी गंधक खत
स्मार्टकेम टेक्नॉलॉजीजच्या (महाधन) बेनसल्फ FAST हे ९०% गंधकयुक्त दाणेदार खत आधुनिक ऊस शेतीसाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. FAST तंत्रज्ञानामुळे हे खत जमिनीत ओलावा मिळताच झपाट्याने विरघळते आणि पिकाला त्वरीत गंधक उपलब्ध करून देते. यामुळे नत्राची कार्यक्षमता सुधारते, प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया अधिक प्रभावी होते, आणि साखर उतारा वाढतो.
महाधन बेनसल्फ FAST च्या वापराचे फायदे
- पिकांना जलद उपलब्ध होणारे गंधक.
- उत्पादन वाढल्यामुळे शेतकऱ्यांचे प्रति एकर उत्पन्न १६,५०० रुपयांनी वाढू शकते.
- ऊसाच्या पोषणशक्तीमध्ये सुधारणा होते.
- नत्र, स्फुरद आणि पालाश यांची कार्यक्षमता वाढते.
- रोगप्रतिकारशक्ती सुधारते आणि ऊसाचा दर्जा वाढतो.
- एक रुपया अतिरिक्त खर्चावर १३.७५ रुपये अधिक नफा मिळू शकतो.
Gandhakacha Vapar | ऊस उत्पादन वाढवण्यासाठी काही महत्त्वाचे उपाय:
- माती परीक्षण करून योग्य खत व्यवस्थापन – आवश्यकतेनुसार नत्र (N), स्फुरद (P), पालाश (K) आणि गंधक (S) पुरवठा करावा.
- गंधकयुक्त खते वापरणे – जसे की महाधन बेनसल्फ FAST, जे जमिनीत सहज विरघळते आणि ऊसाला गंधकाचा पुरवठा सातत्याने होतो.
- ठिबक सिंचनाचा अवलंब – खतांचा कार्यक्षम वापर वाढवून उत्पादन वाढवू शकतो.
- सुपीक आणि सेंद्रिय घटकांनी युक्त मृदा व्यवस्थापन – कंपोस्ट, शेणखत, हिरवळीची खते यांचा वापर करावा.
- प्रगत तंत्रज्ञानाचा अवलंब – ऊस लागवडीसाठी सुधारित वाण, ऊस बियाण्यांची गुणवत्ता, जमिनीची योग्य मशागत आणि रोग व्यवस्थापन याकडे लक्ष द्यावे.
शास्त्रीय दृष्टिकोन स्वीकारल्यास ऊस उत्पादन हेक्टरी 100 टनांपर्यंत वाढवणे शक्य आहे, जे शेतकऱ्यांना अधिक नफा मिळवून देईल आणि महाराष्ट्राच्या साखर उद्योगालाही बळकटी मिळेल.
Gandhakacha Vapar | निष्कर्ष
ऊस उत्पादन वाढवण्यासाठी पारंपरिक शेतीतील काही त्रुटींवर मात करणे गरजेचे आहे. ऊसाखालील क्षेत्र वाढवण्यापेक्षा प्रति हेक्टरी उत्पादन वाढविणे अधिक फायदेशीर ठरू शकते. यासाठी खत व्यवस्थापनाला आणि विशेषतः गंधकाच्या पुरवठ्याला महत्त्व दिले पाहिजे. गंधकयुक्त खते, विशेषतः महाधन बेनसल्फ FAST यांसारखी उत्पादने, ऊस शेतीच्या उत्पादनक्षमतेत मोठी वाढ करू शकतात. शास्त्रीय दृष्टिकोन स्वीकारून ऊस उत्पादन वाढवले, तर महाराष्ट्राच्या साखर उद्योगाला आणि शेतकऱ्यांना दीर्घकालीन फायदा मिळू शकतो.