Solapur Mahila Udyog | कधीकाळी गरीबांचे अन्न म्हणून ओळखली जाणारी ज्वारीची भाकरी आता पोषणमूल्यांमुळे श्रीमंतांच्या जेवणातील महत्त्वाचा घटक बनली आहे. ज्वारीच्या आरोग्यदायी गुणधर्मांमुळे अनेक आहारतज्ज्ञ ती रोजच्या आहारात समाविष्ट करण्याचा सल्ला देतात. परिणामी, ज्वारी आणि तिच्यापासून बनवलेल्या पदार्थांना मोठ्या प्रमाणात मागणी निर्माण झाली आहे. विशेषतः कडक भाकरी हा पदार्थ आता केवळ पारंपरिक नसून व्यावसायिक स्तरावर मोठ्या प्रमाणावर उत्पादनासाठीही प्रसिद्ध होत आहे.
सोलापूर – ज्वारीचे कोठार आणि कडक भाकरीचे केंद्र
महाराष्ट्रातील सोलापूर हे राज्यातील महत्त्वाचे ज्वारी उत्पादक जिल्हा आहे. येथील सुपीक माती आणि अनुकूल हवामानामुळे ज्वारीचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते. याच ज्वारीपासून बनवलेली कडक भाकरी आता स्थानिक आणि राष्ट्रीय बाजारपेठेत चांगलीच लोकप्रिय झाली आहे. विशेष म्हणजे, हा व्यवसाय अनेक ग्रामीण महिलांसाठी आर्थिक स्वावलंबनाचे साधन बनला आहे. घरगुती उत्पादनाच्या रूपाने सुरू झालेला हा व्यवसाय आता मोठ्या प्रमाणात औद्योगिक स्वरूप घेत आहे.
लक्ष्मी बिराजदार : जिद्दीच्या जोरावर उभारलेला व्यवसाय
सोलापूरच्या शिवगंगानगर भागातील लक्ष्मी बिराजदार यांनी 2012 मध्ये कडक भाकरी व्यवसायाला सुरुवात केली. सुरुवातीला मोठ्या अडचणी आल्या, कारण बाजारात अशा प्रकारच्या टिकाऊ भाकरीला योग्य स्थान मिळत नव्हते. मात्र त्यांनी आपल्या कष्टाने आणि गुणवत्तेच्या जोरावर बाजारात विश्वास निर्माण केला. त्यांचे म्हणणे आहे की, सुरुवातीला 50 भाकरी बनवून विक्रीसाठी नेल्या, परंतु ग्राहकांकडून फारसा प्रतिसाद मिळाला नाही. मात्र, काही दुकानांनी भाकरी विक्रीस ठेवली आणि काही दिवसांतच त्यांची मागणी वाढू लागली.
आज लक्ष्मी यांच्या ‘संतोषी माता गृहउद्योग’ या व्यवसायात 20-25 महिलांना रोजगार मिळाला आहे. त्यांचे पती आणि मुलेही व्यवसायात त्यांना मदत करतात. विशेष म्हणजे, त्यांच्या भाकऱ्यांना महाराष्ट्रभर तसेच अमेरिकेसारख्या परदेशांमध्येही मोठी मागणी आहे. त्या महिन्याला 50-60 हजार रुपयांचा नफा कमवतात, ज्यामुळे त्यांना आर्थिक स्थैर्य लाभले आहे.
Solapur Mahila Udyog | अंबिका म्हेत्रे : शेतमजुरीतून यशस्वी उद्योजिका
सोलापूरच्या शिंगडगाव येथील अंबिका म्हेत्रे यांनीही कडक भाकरी व्यवसायात मोठे यश मिळवले आहे. पूर्वी त्या शेतमजुरी करत आणि हुरडा पार्ट्यांसाठी भाकरी बनवायच्या. हळूहळू त्यांची भाकरी लोकप्रिय होऊ लागली, त्यामुळे त्यांनी भाकरी बनवण्याच्या प्रक्रियेत सुधारणा करण्याचा विचार केला. त्यांनी पंतप्रधान सूक्ष्म अन्न प्रक्रिया उद्योग योजनेअंतर्गत लोन घेऊन भाकरी बनवण्याचे मशीन घेतले. त्यामुळे हाताने 300 भाकरी तयार करणाऱ्या अंबिका आता दिवसाला 1000-4000 भाकऱ्या तयार करतात. त्यांच्यामुळे चार महिलांना रोजगार मिळाला असून त्या महिन्याला 40,000 रुपये कमावतात.
सोलापूरचा वाढता उद्योग आणि महिलांसाठी संधी
सोलापूरातील कडक भाकरी व्यवसायामध्ये सुमारे 1200 बचतगट कार्यरत आहेत. हे बचतगट दररोज 50,000 भाकऱ्या तयार करतात, त्यातील 20,000 भाकऱ्या हाताने थापल्या जातात. या व्यवसायामुळे सुमारे 2000 महिलांना रोजगार मिळाला आहे. विशेष म्हणजे, हॉटेल, ढाबे, किराणा दुकाने आणि मोठ्या कॅटरिंग सेवा देणाऱ्या व्यावसायिकांकडून या भाकऱ्यांना प्रचंड मागणी आहे.
Solapur Mahila Udyog | ज्वारी खाण्याचे फायदे
- ज्वारी ही ग्लूटनमुक्त असल्याने आरोग्यासाठी अत्यंत लाभदायी आहे.
- ती जीवनसत्त्वे, खनिजे, फायबर, अँटिऑक्सिडंट्स आणि प्रथिने यांचा समृद्ध स्रोत आहे.
- पचनसंस्थेच्या सुधारासाठी आवश्यक असलेले ‘व्हिटॅमिन बी’ ज्वारीमध्ये मुबलक प्रमाणात असते.
- मधुमेह नियंत्रणासाठी आणि हृदयाच्या आरोग्यासाठी ज्वारी फायदेशीर ठरते.
- ती लोह, कॅल्शियम आणि मॅग्नेशियमचा चांगला स्रोत असल्यामुळे हाडांच्या आरोग्यास मदत करते.
जागतिक स्तरावर ज्वारीची वाढती लोकप्रियता
2018 हे वर्ष भारत सरकारने ‘मिलेट्स वर्ष’ म्हणून साजरे केले होते, तर 2023 हे संयुक्त राष्ट्र संघाने ‘जागतिक मिलेट्स वर्ष’ म्हणून घोषित केले. यामुळे ज्वारी, बाजरी, नाचणी यांसारख्या पौष्टिक धान्यांना जागतिक बाजारात अधिक प्रसिद्धी मिळाली आहे. वाढती आरोग्यजागृती आणि जीवनशैलीतील बदलांमुळे ज्वारीच्या पदार्थांची मागणी झपाट्याने वाढली आहे.
उद्योगासाठी मार्गदर्शन आणि संधी
महिला बचतगट, स्वयंरोजगार योजना आणि सरकारी मदतीमुळे ग्रामीण महिलांना या व्यवसायात सहभागी होण्याची मोठी संधी उपलब्ध झाली आहे. विविध प्रशिक्षण कार्यशाळा आणि वित्तीय सहाय्यामुळे ग्रामीण भागातील महिला उद्योजिकांना व्यवसाय सुलभ झाला आहे. ज्या महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य हवे आहे, त्यांच्यासाठी हा व्यवसाय एक उत्तम संधी ठरू शकतो.
नवीन उपक्रम आणि उत्पादनाची वाढती श्रेणी
कडक भाकरी व्यवसाय आता विविध प्रकारांत विकसित होत आहे. पारंपरिक भाकरीव्यतिरिक्त मसाला भाकर, कडक भाकर चिवडा, भाकर पिझ्झा आणि भाकर सँडविच यासारखे नाविन्यपूर्ण पदार्थ बाजारात येत आहेत. यामुळे ग्राहकांना विविध पर्याय उपलब्ध होत असून, हा व्यवसाय अधिक विस्तारत आहे. अनेक महिलांनी ऑनलाईन प्लॅटफॉर्मवर आपली उत्पादने विकण्यास सुरुवात केली आहे, ज्यामुळे त्यांना स्थानिक बाजारपेठेबाहेरही संधी मिळत आहे.
Solapur Mahila Udyog | निष्कर्ष
ज्वारीच्या कडक भाकरीने ग्रामीण महिलांसाठी नवा रोजगार निर्माण केला आहे. पारंपरिक अन्नप्रकार केवळ आहाराचा भाग न राहता तो आर्थिक स्वावलंबनाचा आधारही बनला आहे. भविष्यात या व्यवसायाला अधिक व्यावसायिक स्वरूप मिळण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे अधिकाधिक महिलांना रोजगार मिळू शकतो. आरोग्यदायी आणि टिकाऊ अन्नपदार्थांचा वाढता ट्रेंड पाहता, कडक भाकरीचा व्यवसाय अजूनही मोठ्या संधी निर्माण करू शकतो.