Bell Pepper Farming | “जगात जर्मनी आणि भारतात परभणी” ही म्हण आपण अनेकदा ऐकली असेल. मात्र, यामागील रहस्य फारच थोड्यांना माहीत असते. परभणी जिल्ह्यातील एका तरुणीने आपल्या मेहनतीच्या जोरावर आणि आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून नव्या प्रकारे यश मिळवले आहे. परभणीतील वैष्णवी देशपांडे हिने नेदरलॅंडहून मिरचीच्या बियाणांची मागणी केली आणि आपल्या गावात सेंद्रिय पद्धतीने त्याचे उत्पादन घेण्यास सुरुवात केली. तिची ही जिद्द आणि चिकाटी केवळ तिला नव्हे, तर इतर तरुण शेतकऱ्यांना देखील प्रेरणा देणारी आहे.
Bell Pepper Farming | लॉकडाऊनमुळे करिअरच्या संधी खुंटल्या, पण नव्या वाटा सापडल्या
सामान्यतः विद्यार्थी पदवी किंवा पदव्युत्तर शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर चांगल्या नोकरीच्या शोधात मोठ्या शहरांकडे वळतात. काही जण उच्च शिक्षणासाठी पीएचडी करण्याचा मार्ग स्वीकारतात. मात्र, 2020 मध्ये आलेल्या करोनाच्या लाटेने अनेकांच्या स्वप्नांना मोठा धक्का दिला. अनेक उद्योग, व्यवसाय आणि शैक्षणिक संस्था बंद झाल्या.
वैष्णवी देशपांडेही अशाच परिस्थितीला सामोरी गेली. तिने एम.ए. इतिहास पूर्ण केल्यानंतर पीएचडी करावी की महाविद्यालयात अध्यापनाचा अनुभव घ्यावा, असा विचार केला होता. पण लॉकडाऊनमुळे शाळा, महाविद्यालये आणि विद्यापीठे बंद पडली. परिणामी, घरी बसण्याशिवाय तिच्याकडे पर्याय नव्हता. मात्र, ती परिस्थितीशी जुळवून घेण्यास तयार नव्हती. काहीतरी नवे करण्याची जिद्द तिच्या मनात होती, आणि शेती हा पर्याय तिला अधिक आकर्षक वाटला.
Bell Pepper Farming | पॉलीहाऊस शेतीची कल्पना आणि तिची अंमलबजावणी
पारंपरिक शेतीला तोंड देताना अनेक अडचणी येतात – अवकाळी पाऊस, दुष्काळ, सतत बदलणारे हवामान आणि कधी कधी बाजारातील अनिश्चितता. यामुळे वैष्णवीने पारंपरिक शेतीऐवजी पॉलीहाऊस शेतीचा विचार केला. पॉलीहाऊस म्हणजे नियंत्रित वातावरणात पीक घेण्याची संधी. येथे हवामानावर पूर्ण नियंत्रण ठेवता येते आणि अतिवृष्टी, गारपीट किंवा कडाक्याच्या उन्हाचा परिणाम पिकांवर होत नाही.
सोनपेठ तालुक्यातील शेलगाव येथे तिच्या वडिलांची सहा एकर शेती होती. त्यातील 10 गुंठ्यांवर तिने पॉलीहाऊस उभारले. तिच्या भावाने लोणावळ्यात पॉलीहाऊस शेतीत चांगले यश मिळवले होते. त्याच्याकडून प्रेरणा घेत तिनेही हा प्रयोग करायचे ठरवले.
गावातील महिलांना मिळाला रोजगाराचा नवा मार्ग
पॉलीहाऊस उभारण्यासाठी आणि शेतीच्या विविध टप्प्यांसाठी स्थानिक महिलांना रोजगाराची संधी मिळावी, याकडेही वैष्णवीने विशेष लक्ष दिले. शेतजमिनीची तयारी, बियाणांची लागवड, पिकांची देखभाल आणि शेतीतील इतर कामांसाठी गावातील महिलांना संधी दिली. त्यामुळे त्या महिलांना घराजवळ काम मिळाले आणि लॉकडाऊनच्या काळातही उत्पन्नाचे साधन उपलब्ध झाले.
या महिलांसाठीही हा एक नवीन अनुभव होता. पारंपरिक शेतीपेक्षा पॉलीहाऊस शेतीत अधिक नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाची आवश्यकता असते. वैष्णवीने त्यांना प्रशिक्षण दिले आणि त्या सर्वजणी आत्मविश्वासाने या क्षेत्रात काम करू लागल्या.
नेदरलॅंडहून मागवलेली शिमला मिरची – प्रयोगाची यशस्वी कहाणी
वैष्णवीने सुरुवातीला शिमला मिरचीच्या उत्पादनावर भर दिला. नेदरलॅंडहून हायब्रिड बियाणे मागवून तिने त्याचा उपयोग केला. विशेष म्हणजे तिने कोणतेही रासायनिक खते न वापरता पूर्णतः सेंद्रिय पद्धतीने शेती करण्याचा निर्णय घेतला.
सेंद्रिय शेतीमुळे मिरच्यांना अधिक चांगला रंग, चव आणि पौष्टिकता मिळाली. गाई-म्हशींच्या शेणापासून तयार केलेले खत, पालापाचोळ्याचा कंपोस्ट आणि नैसर्गिक कीडनाशकांचा वापर करून तिने रासायनिक शेतीच्या जोखमीपासून दूर राहण्याचा प्रयत्न केला.
Bell Pepper Farming | बाजारात आव्हान, पण संधी देखील तितक्याच मोठ्या
सेंद्रिय शेती केल्याने उत्पादन उत्तम झाले, पण त्या मिरच्यांना बाजारात योग्य दर मिळेल का, ही मोठी चिंता होती. सुरुवातीला स्थानिक बाजारात पिवळ्या आणि लाल रंगाच्या मिरच्यांना मोठा प्रतिसाद मिळाला नाही. अनेक ग्राहकांना ही विदेशी मिरची आहे, हे समजावून सांगावे लागले.
पुणे आणि मुंबईतील फाईव्ह-स्टार हॉटेल्समध्ये ही मिरची पाठवण्याची तिची योजना होती, पण लॉकडाऊनमुळे ही संधी तिला मिळू शकली नाही. परिणामी, काही प्रमाणात नुकसानही सहन करावे लागले. मात्र, तिने शक्कल लढवून हिरव्या मिरच्यांच्या ग्राहकांना लाल आणि पिवळ्या मिरच्यांची चव चाखण्यासाठी मोफत देण्यास सुरुवात केली.
याचा परिणाम असा झाला की, लोकांना त्या मिरच्यांची चव आवडली आणि हळूहळू त्यांची मागणी वाढू लागली.
भविष्यातील योजना आणि नव्या संधी
सध्या शिमला मिरचीच्या यशानंतर वैष्णवी पुढील टप्प्याचा विचार करत आहे. लेट्युस, ब्रोकोली यासारख्या पिकांची लागवड करण्याचा तिचा मानस आहे. याशिवाय, औषधी वनस्पती आणि काही विशेष प्रकारच्या फुलशेतीकडेही तिचा कल आहे.
“शेती ही नफा-तोट्याचा खेळ आहे. कधी फायदा होतो, तर कधी नुकसान. पण जिद्द आणि मेहनत असेल तर यश नक्की मिळते. पारंपरिक शेतीत थोडे बदल करून, नव्या तंत्रज्ञानाचा उपयोग केल्यास तरुणांसाठी शेती हे नवे करिअर बनू शकते,” असे वैष्णवी ठामपणे सांगते.
Bell Pepper Farming | तरुणांसाठी प्रेरणादायी उदाहरण
वैष्णवी देशपांडेची ही प्रेरणादायी कहाणी शेतीमध्ये करिअर करू इच्छिणाऱ्या तरुणांसाठी नवा मार्ग दाखवते. पारंपरिक शेतीला आधुनिक दृष्टिकोनाची जोड दिल्यास, यश आणि स्थैर्य मिळवणे शक्य आहे. सेंद्रिय शेतीमुळे आरोग्यदायी उत्पादन मिळते आणि पर्यावरणावरही सकारात्मक परिणाम होतो.